دلایل همسویی ترکیه اردوغان با روسیه پوتین

نویسنده: حامد عظیمی، دانشجوی دکتری روابط بین الملل و عضو گروه ترکیه شناسی

روابط ترکیه و روسیه از دهه 1990 که پیوندهای سیاسی و اقتصادی بین دو کشور تا حد زیادی تحت الشعاع اختلافات آنها در مورد تعدادی از مسائل منطقه ای در قفقاز قرار داشت، مسیری طولانی طی کرده است. بسیاری از تحلیلگران همسویی ژئوپلیتیکی بین ترکیه و روسیه را پاسخ عامدانه ترکیه به وخیم شدن روابط خود با غرب می دانند.

به نظر می رسد که پیوندهای اقتصادی پررونق به ویژه در زمینه انرژی، تحرک قابل توجهی برای توسعه گفتگوی منطقه ای بین دو کشور در دهه دوم سال 2000 ایجاد کرده بود. اگرچه هنوز ممکن است تعریف همسویی ترکیه و روسیه به عنوان یک مشارکت استراتژیک واقعی خیلی زود باشد، اما روابط به سرعت در حال توسعه بین آنکارا و مسکو در دوره پس از 2016 بسیار قابل توجه است، به ویژه در زمانی که هر دو کشور مسائل مهمی برای حل و فصل با ایالات متحده و اتحادیه اروپا دارند. به عنوان مثال، روسیه هنوز تحت تحریم های اقتصادی غرب است و روابط ترکیه با متحدان خود در ناتو در چند سال گذشته به دلیل مشکلات مختلف، به سردی گراییده است؛ و البته کاملاً طبیعی به نظر می رسد که دو همسایه با توجه به اینکه روابط دو جانبه مستحکمی را در حوزه های مختلف سیاسی و اقتصادی ایجاد کرده اند، به یکدیگر نزدیک شوند.

در دهه گذشته، روابط ترکیه با متحدان سنتی خود در اقیانوس اطلس به دلیل ناامیدی متقابل در بحران های منطقه ای و البته مایوس شدن غرب از توسعه دموکراسی در درون ترکیه، تیره شده است. همسویی ترکیه با روسیه در مورد جنگ داخلی سوریه، مشکلات روابط ترکیه و آمریکا را تشدید کرده است. با این حال، باید تأکید کرد که ترکیه هنوز هم یکی از اعضای اصلی پیمان ناتو است که روسیه آن را به عنوان یک رقیب مهّم ژئوپلیتیک در عرصه سیاست جهانی می داند. تعهد ترکیه به این پیمان در اجلاس ناتو در دسامبر 2019، بار دیگر نشان داد که مشاهده روسیه به عنوان یک متحد جدید بالقوه برای ترکیه بسیار دشوار است. از طرف دیگر، اگرچه روند عضویت آنکارا در اتحادیه اروپا متوقف به نظر می رسد، با این وجود ترکیه هنوز هم کاندیدای رسمی عضویت در این اتحادیه است و روابط سیاسی و اقتصادی قابل توجهی با کشورهای اتحادیه اروپا دارد. ترکیه با توجه به کسری تجاری که دارد به گسترش روابط خود با روسیه و چین دست زده اما تصور اینکه آنکارا تلاش کرده، روابط استراتژیک دیرینه خود با غرب را با یک محور استراتژیک جدید جایگزین کند، چندان قابل قبول نیست.

مقامات ترکیه، حتی با ایالات متحده، با وجود همه مشکلات در روابط دو جانبه، درجه قابل توجهی از گفتگو را حفظ کرده اند؛ بهترین نمونه آن را می توان در معامله اکتبر 2019 بین ترکیه و ایالات متحده در مورد شمال سوریه مشاهده کرد. علی رغم اختلاف نظرهای مداوم ترکیه با آمریکا در مورد یگان های مدافع خلق (PYD / YPG)، آنکارا و واشنگتن همچنان به دیپلماسی فعال خود برای یافتن نقطه مشترک با هم ادامه می دهد که آخرین نمونه آن، همکاری دو کشور در تحولات ادلب می باشد.

مهمتر از همه، مواضع ترکیه در مورد تعدادی از موضوعات مهّم منطقه ای در دریای سیاه، قفقاز و بالکان به مواضع متحدانش در ناتو نزدیک تر است تا روسیه. برای مثال درگیری های مسلحانه که در سال 2020 بین ارمنستان و آذربایجان بر سر قره باغ از سر گرفته شده است می تواند ترکیه و روسیه را به یک رویارویی ژئوپلیتیک جدید در قفقاز بکشاند. حتی در سوریه، جایی که روابط نزدیک بین ترکیه و روسیه بسیار آشکار است، موارد زیادی وجود دارد که باید بین آنکارا و مسکو حل و فصل شود، از جمله آینده سیاسی اسد، وخیم تر شدن اوضاع در ادلب و مهمتر از همه آینده نیروهای مسلح ترکیه در سوریه. به نظر می رسد آنکارا واکنش متحدان خود در ناتو و به ویژه تحریم های احتمالی ایالات متحده در مورد دستیابی و استقرار سیستم های دفاع موشکی اس -400 روسی را در نظر گرفته است.

با این حال، رهبران ترکیه تاکنون با دقت از اعلام رسمی فعال شدن S-400 ها خودداری کرده اند. همچنین اختلاف نظرها در مورد منابع گاز طبیعی مدیترانه شرقی، موقعیت روسیه در اختلافات فعلی ترکیه با یونان، مصر، اسرائیل، فرانسه و همچنین درگیری در لیبی از جمله عوامل متعدد اختلافات ترکیه و آمریکا است که به عنوان چالش هایی اساسی برای همسویی ژئوپلیتیک ترکیه با روسیه در آینده قابل پیش بینی خواهد بود. در واقع، ترکیه و روسیه به دلیل همجواری جغرافیایی و پیوندهای اقتصادی گسترده، همیشه نیاز به حفظ گفتگوی استراتژیک خود دارند. با این حال، روابط با روسیه باید در چارچوب سیاست خارجی چند بعدی ترکیه مشاهده شود که شامل حفظ روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی نزدیک با غرب به عنوان بخشی از پیمان ناتو است.

در مجموع می توان علل اصلی گرایش ترکیه به سمت روسیه (در سطوح بین المللی، منطقه ای و داخلی) و تلاش در جهت گسترش روابط با آن کشور را در سه بند زیر خلاصه کرد:

1- پس از بحران مالی جهانی در سال 2008، روسیه توانست در کنار قدرت های جدیدی مانند چین و هند از این بحران با موفقیت عبور کرده و در عین حال موقعیت سنتی خود را به عنوان یک بازیگر بین المللی تقویت کند.

2- روسیه علاوه بر نفوذ شدید خود در دریای سیاه، قفقاز و آسیای میانه، در سایر مناطق در همسایگی ترکیه مانند خاورمیانه و مدیترانه شرقی به یک بازیگر مهم تبدیل شده و نقش هایی را که شوروی سابق در این منطقه داشت جانشینش روسیه تا حدودی پس گرفته است.

3- تلاش ناکام کودتای ژوئیه 2016 در ترکیه، موجب ایجاد بعد روانی شدیدی در جهت ایجاد روابط نزدیک ترکیه و روسیه و تنفر از غرب شده است.

جهت ارجاع علمی:

حامد عظیمی، «دلایل همسویی ترکیه اردوغان با روسیه پوتین»،انتشار در سایت: 99/12/25