اجلاس جهانی زمین 2021: تلاش برای بازگشت رهبری آمریکا

نویسنده: الهام پیشداد، پژوهشگر مهمان و عضو گروه هیدروپلیتیک در خاورمیانه

22 و ۲۳ آوریل 2021 مصادف با دوم و سوم اردیبهشت 1400، پنجاه‌و‌یکمین سال‌روز جهانی زمین پاک در واشنگتن، به میزبانی جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا برگزار می‌شود. در این اجلاس از 40 رهبر سیاسی جهان از جمله روسای‌جمهور دو کشور بزرگ و رقیب آمریکا یعنی چین و روسیه دعوت به‌عمل آمده و کاخ سفید نیز امیدوار است که در این جریان با بزرگترین تولیدکننده‌های گازهای گلخانه‌ای در جهان به توافق برسد. گروه‌های زیست محیطی و ذی‌نفعانی چون «شورای دفاع از منابع طبیعی» و 300 تن از مدیران رده‌بالای اجرایی دولت در این کشور نیز از رئیس‌جمهور ایالات متحده خواستار تعیین و اجرایی کردن هدف کاهش حداقل 50 درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال 2030 می باشند. در واقع این امر تعهد قبلی واشنگتن در دوره اوباما با هدف كاهش 28 درصدیِ انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال 2025 را دو برابر می‌کند.

بر هیچ ناظر بی طرفی پوشیده نیست که ظرف چند دهه گذشته، چالش‌های زیست محیطی هر چه بیشتر با مسائل امنیت بین‌المللی گره خورده است. لذا هر نوع تخلف و یا کم‌توجهی داخلی و بین‌المللیِ کشورهای مسئول در آلودگی زیست محیطی، بی‌شک می‌تواند همچون بحران تغییرات اقلیمی به عنوان تهدیدی امنیتی برای سایر کشورها قلمداد شود. ازاین منظر، با روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ و طرح شعار ملی‌گرایانۀ «اول-آمریکا»، خروج از معاهدات بین‌المللی همچون توافق بین‌المللی اقلیمی پاریس با استدلال‌هایی چون تحمیل فشار مالی و نیز محدودیت‌های بی‌مورد برای رونق اقتصادی و تولید آمریکایی بلافاصله صورت گرفت و سیاست‌هایی را به نفع تولیدكنندگان و مصرف کنندگان سوخت‌های فسیلی به اجرا گذاشت. این عقب نشینی دولت آمریکا در دوره ترامپ، به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا و نیز یکی از مهمترین کشورهای آلاینده جهان، از توافق بین‌المللی پاریس بهانه‌ای برای کارشکنی و عدم همکاری در اجرای تعهدات تعیین شده این پیمان، توسط سایر کشورهای جهان همچون برزیل و عربستان شد. پیامدهای جهانی این تصمیم‌ها و عملکرد رئیس‌جمهور وقتِ آمریکا در دو بحران جدی تغییرات اقلیمی و معضل همه‌گیری کووید-19، تزلزل جایگاه آمریکا و زیر سئوال رفتن توانمندی این کشور برای رهبری جهان را در پی داشت؛ تا جایی که نزد رهبران کشورهای اروپایی نیز به تدریج این باور تقویت شد که «قدرت دیگر در انحصار آمریکا نیست». در همین راستا بود که جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره موازنه قدرت به سمت شرق یعنی چین هشدار داد.

به دنبال شکل‌گیری این ذهنیت در سطح جهان و متعاقباً روی کار آمدن نامزد دموکرات‌ها، جو بایدن با نفی سیاست «اول-آمریکا» و با بازگشت به پیمان اقلیمی پاریس، مقابله با تغییرات جهانی اقلیمی را یک وظیفه اخلاقی عنوان کرد و اعلام نمود که «دولت وی، آمریکا را در موضوع تغییر اقلیمی به رهبر جهان بدل خواهد کرد و اجلاس زمین نیز از اساس فرصتی برای تحقق این هدف است». بر همین اساس، جو بایدن بر خلاف سلف خود دونالد ترامپ، مسئله تغییرات اقلیمی را با دو گام بازگشت به کنوانسیون پاریس و نیز انتشار سندی تحت عنوان «راهنمای استراتژیک موقت امنیت ملی»، به عنوان یک موضوع حیاتی با درجه اولویت بالا برای دولت خود شناسایی و در نظر گرفته است. او با وعده‌هایی چون اختصاص ۲ تریلیون دلار در پروژه‌های زیربنایی در سطح ملی با هدف کاهش تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای و ایجاد زمینه ای مناسب برای فرصت‌های شغلی جدید در این کشور و نیز کمکهای مالی در سطح بین‌المللی جهت رسیدن به اهداف معاهده پاریس، با معکوس کردن بسیاری از سیاست‌های اشتباه دولت ترامپ درصدد جلب اعتماد افکار عمومی دنیا برآمده است. اقدامات دونالد ترامپ این پیام را به جهان ارسال کرده که به دنبال کسب مجدد جایگاه آمریکا در بین کشورهای جهان می باشد و قصد دارد به تدریج با ترمیم چهره ایالات متحده در رهبری جهان، جایگاه محوری این کشور را در مدیریت بحران‌های بین‌المللی تثبیت نماید.

در همین راستا جان کری، نماینده ویژه آمریکا در امور تغییرات اقلیمی و از معماران اصلی توافق پاریس نیز به صراحت اعلام کرده است که از یک سو «اقدام ترامپ برای خروج آمریکا از توافق پاریس، آینده مردم سراسر جهان را به خطر انداخته و از دیگر سو، چالش جهانی تغییرات اقلیمی برای آمریکا به تنهایی قابل حل نیست و نیاز به یک همکاری جهانی در مسیر کربن‌زدایی برای رسیدن به سطح "کربن خنثی" تا نیمه قرن جاری دارد». لذا باوجود روابط دیپلماتیک بسیار پر تنش بین چین و آمریکا در دوره ترامپ و به دنبال مشاجره بین مقامات بلندپایه این دو کشور در نشست اخیر آلاسکا و سازمان ملل که باعث تیرگی و پیچیدگی مناسبات دوجانبۀ آنها شد، اما ناظران بین‌المللی نسبت به دستاورد اجلاس پیش رو در واشنگتن آنچان که انتظار می‌رود خوش‌بین هستند. چراکه جان کری با بیان اینکه بحث اقلیم مسئله ای کاملا مجزا از مسائل دیپلماتیک است و همکاری چین برای مقابله با بحران اقلیمی "صد در صد" حیاتی است، پیش از برگزاری اجلاس مجازی زمین به شانگهای سفر کرد. با این امید که به جلب نظر چین برای مقابله جدی تر با بحران تغییر اقلیم و همکاری در برنامه های کاهش چشمگیر تصاعد گازهای گلخانه ای دست یابد. لذا دستاورد این مذاکره پس از چندین دور گفتگو بین شیه ژنه‌هوا، نماینده چین در تغییرات اقلیمی و جان کری همتای آمریکایی او، شانس همکاری و دستیابی به چشم‌انداز مقابله با تغییرات اقلیمی را افزایش داده است.

افزون بر آن، سیاست حزب دموکرات آمریکا، با محوریت دادن به بحث حفاظت از محیط زیست در پرتو اعمال قوانین سختگیرانه و مقررات بیشتر به منظور جلوگیری از بروز وضعیتی خطرناک برای محیط زیست عجین شده است. به عنوان نمونه، جو بایدن وعده داده تا مقررات جدیدی در مورد تولیدکننده‌های سوختهای فسیلی و دستورات اجرایی برای معکوس کردن سیاست‌های اقلیمی ترامپ در مورد مسائلی همانند آب تمیز، هوای تمیز، مواد شیمیایی، حفاظت از زمین و حیات وحش وضع نماید. از طرفی، همانطور که خروج آمریکا از توافق پاریس به دلیل پیامدهای منفی جهانی آن مسئله چالش‌برانگیزی قلمداد شد، بازگشت این کشور به معاهده مذکور نیز از اهمیت و تاثیرات بین‌المللی زیادی برخوردار است. زیرا در پی این بازگشت، دولت دموکرات بایدن قادر خواهد بود با ایجاد اجماع بین‌المللی، رقیب سرسخت اقتصادی خود یعنی چین را نیز به عنوان یکی از بزرگترین کشورهای آلوده کننده محیط زیست متعهد به اجرای هدف کاهش تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای کند. این ظرفیت حزبی و داخلی، حاکی از آن است که تصمیمات دولت جدید آمریکا در خصوص تولید گازهای گلخانه‌ای و مسیر توسعه اقتصادی و انرژی این کشور اگرچه داخلی است اما کاملا تاثیراتی با ابعاد جهانی دارد و در سطوح بین‌المللی بسیار تعیین‌کننده است.

با این وجود، هدف کاهش 50 درصدی گازهای گلخانه‌ای آمریکا از تعهدات انگلیس و اتحادیه اروپا که متعهد شده‌اند تا سال 2030 میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را به ترتیب به 68 و 55 درصد کاهش دهند همچنان عقب است. بنابرابن با وجود تمام مشکلات داخلی این کشور، اینکه دولت آمریکا تا چه اندازه و چگونه رهبریِ مقابله با تغییرات اقلیمی را برعهده خواهد گرفت تا بدین طریق رهبری خود را بر جهان اعاده کند و اساساً تا چه حد در مسیر همکاریهای لازم بین‌المللی و سرمایه‌گذاریهای مالی در نهادهای مربوطه می‌تواند حضور موثری داشته باشد؛ ابهامی است که به میزان موفقیت در اقناع سایر قدرت‌ها، تحولات آینده سیاسی- امنیتی و نیز کیفیت رقابت‌ها و چالش‌ها میان قدرت‌های بزرگ دنیا وابسته است.

جهت ارجاع علمی: الهام پیشداد، « اجلاس جهانی زمین 2021: تلاش برای بازگشت رهبری آمریکا»، انتشار در سایت: 1400/2/4