گزارش نشست مجازی گروه نفت، گاز و انرژی های نو
نشست مجازی گروه نفت، گاز و انرژی های نو روز شنبه 18 اردیبهشت ماه 1400 با عنوان" اهمیت توسعه همکاری ایران و چین در حوزه انرژی با تأکید بر جایگاه چین در صحنه اقتصاد و انرژی جهان" و ارائه دکتر افشین جوان مدیر کل اوپک و روابط با مجامع بین المللی انرژی وزارت نفت برگزار شد. در این نشست تخصصی دکتر قدیر نصری رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، دکتر رحمت حاجی مینه مدیر گروه نفت، گاز و انرژی های نو و جمعی از اعضا و علاقه مندان حضور داشتند.
این نشست با طرح مباحث مقدماتی توسط دکتر مورد غفاری مدیر نشست و یکی از اعضای گروه مطالعاتی نفت، گاز و انرژی های نو آغاز شد. وی با اشاره به سابقه تاریخی مناسبات ایران و چین و همکاری دیرین در قلمروهای علمی، فنی، اقتصادی و سیاسی این دو کشور به اهمیت بررسی نقش چین در صحنه اقتصادی جهان به ویژه در شکل دادن به حوزه انرژی جهان و تحولات آن در آینده به عنوان بزرگ ترین مصرف کننده انرژی پرداخت. وی گفت در چارچوب سیاست های ژئواکونومی و ژئوپلیتیکی چین در دو دهه اخیر، خلیج فارس با تأکید بر منابع انرژی موجود یکی از مناطقی است که مورد توجه مقامات این کشور با هدف تحقق امنیت انرژی قرار گرفته است و بر این اساس در تلاش برای توسعه مناسبات در مورد نفت و گاز با کشورهای این منطقه است. این که با ورود به دهه سوم قرن بیست ویکم جایگاه چین در صحنه انرژی در چه نقطهای است؟ اهمیت توسعه همکاری ایران و چین در حوزه انرژی در شرایط کنونی در چیست؟ و دو کشور در چه سطحی می توانند همکاری خود در حوزه انرژی را دنبال کنند؟ پرسش هایی هستند که قرار است در نشست امروز به آن ها پرداخته شود.
دکتر جوان بر اساس دو بعد اقتصادی و وضعیت انرژی به تحلیل و بررسی جایگاه چین در عرصه اقتصاد انرژی جهان پرداخت. وی بخش نخست سخنان خود را به مرور اقتصاد چین و وضعیت تجارت بین الملل اختصاص داد و در این خصوص به مواردی مانند آخرین گزارش صندوق بین المللی پول و برنامه چین برای رشد اقتصادی بالای شش درصد در سال 2021 اشاره کرد. دکتر جوان یکی از مهم ترین علل رشد این کشور در فصل گذشته را افزایش صادرات و رقابت کارخانه های چینی برای پاسخ گویی به تقاضاهای برونمرزی و افزایش در مصرف دانست ضمن آن که اقتصاد این کشور را با ارائه مستندات در حال بازگشت به وضعیتی نسبتا خنثی در سیاست های پولی ترسیم کرد.
به گفته نماینده ملی ایران در هیئت کمیسیون اقتصادی اوپک، ایجاد 11 میلیون فرصت شغلی جدید، کاهش وابستگی اقتصادی به خارج و تمرکز بیش تر بر بازارهای داخلی هم چنین سرعت بخشیدن به پیشرفت در حوزه دیجیتال از جمله اهداف چین برای سال کنونی برشمرده می شوند، در حالی که افزایش رفاه اجتماعی که یکی از اهداف ثابت در همۀ برنامه های توسعه در این کشور است در برنامه جدید نیز نقش مهمی دارد. افزون بر این دومین اقتصاد جهان درصدد تبدیل شدن به سرزمین بدون گاز دی اکسید کربن تا سال 2060 است.
در ادامه دکتر جوان به اختصار به بررسی وضعیت اقتصادی چین پس از همهگیری کرونا و رشد GDP به عنوان یکی از عواملی پرداخت که از قابلیت به خطر انداختن رشد اقتصادی این کشور برخوردار است. وی پس از مقایسه تراز تجاری چین با آمریکا و نتیجه آن در مقایسه با ایران، این کشور را در رتبه 49 میان شرکای تجاری چین در سال 2020 معرفی کرد و اذعان داشت سهم کل تجارت ایران طی 9 ماهه 2020 تنها 0.34 درصد بوده و در مقایسه با سایر شرکای تجاری چین میزان قابل توجهی نیست و تراز تجاری دو کشور در 9 ماهه سال جاری به میزان 2 میلیارد و 50 میلیون دلار به نفع چین بوده است.
بررسی برنامه پنج ساله چهاردهم چین(2021-2025) با چشمانداز توسعه همهجانبه و پرداختن به اهداف آن از دیگر موارد مورد بحث دکتر جوان در بخش نخست سخنرانی بود. از نقطه نظر وی در این برنامه به رشد بالای GDP توجه نشده و تنها برای رشد اقتصادی در حدود 5 درصد برنامهریزی شده است. چین به دنبال تعاریف دیگر از رشد در برنامه 5 ساله چهاردهم است و خواهان سرعت بخشیدن به مصرف داخلی و توسعه بخش خدمات و مسکن است و از سال 2021 این اهداف را دنبال میکند. دو قطب عمده این برنامه شامل بخش عرضه و تقاضاست. در بخش عرضه سه محور خودکفایی، بازسازی زنجیره عرضه و ایجاد زیربناهای نوین در چین مورد بررسی قرار گرفته اند. بخش تقاضا نیز شامل سه محور شهرنشینی جدید، ایجاد اشتغال و افزایش درآمد هم چنین هم سان کردن رشد اقتصادی با رشد درآمدی است.
دکتر جوان ادامه ارائه خود را به بعد دیگر موضوع مورد بحث یعنی وضعیت انرژی اختصاص داد. وی در ارتباط با مسئله انرژی در چین نخست مصرف کل انرژی های اولیه این کشور در سال 2019 را مورد بررسی قرار داد، به صورتی که زغال سنگ حدود 58 درصد به عنوان یکی از منابع انرژی داخلی، نفت و فراورده های نفتی حدود 20 درصد و گاز طبیعی حدود 8 درصد از سبد مصرف انرژی این کشور را به خود اختصاص داده اند. وی افزود بخش عمده نفت و گاز طبیعی به شکل خط لوله و LNG به چین وارد می شوند. مقایسه مصرف کل انرژی اولیه چین با کشورهای دیگر، آن را یکی از پرمصرف ترین کشورها به نمایش می گذارد و به دنبال فاصله ی زیاد و رو به افزایش بین تولید و مصرف انرژی در این کشور نیاز به دسترسی به منابع ارزی چین هر زمان در حال افزایش است و بر این اساس به دنبال تولیدکنندگان بهتر با قیمت پایین تر هست. در بررسی تقاضای فرآورده های نفتی در چین نیز خاطرنشان کرد افزایش میزان تقاضا در سال 2022 به حدود 700 بشکه در روز پیشبینی می شود. بخش اعظم واردات نفت خام چین در حدود 44 درصد از خاورمیانه است، در این میان عمده ترین میزان از عربستان و عراق تأمین می شود و سهم ایران حدود 3 درصد و نسبتاً پایین تر از سایر کشورهاست. ونزوئلا، برزیل و کلمبیا در حوزه آمریکای لاتین، روسیه و برخی از کشورهای آفریقایی نظیر آنگولا نیز از دیگر کشورهایی هستند که نفت خام چین را تأمین می کنند.
در مورد مصرف گاز نیز فاصله بین تولید و مصرف این کشور رو به افزایش است. چین حدود 62 درصد از گاز طبیعی خود را به صورت LNG وارد میکند و استرالیا و بعد از آن قطر و مالزی از جمله عمده ترین صادرکننده های گاز طبیعی به این کشور محسوب می شوند و بر این اساس ایران در صادرات گاز طبیعی به چین هیچ سهمی ندارد. در زمینه صادرات گاز طبیعی از طریق خط لوله نیز ترکمنستان و بعد از آن قزاقستان، ازبکستان و برمه عمده ترین صادرکننده ها هستند. ترمینال های واردات LNG چین در سال 2020 رشد قابل ملاحضه ای داشته است. متوسط واردات گاز چین از این طریق سالیانه حدود 113 میلیارد متر مکعب در سال است و متوسط واردات سالیانه گاز طبیعی این کشور از طریق خط لوله حدود 50 میلیارد متر مکعب در سال برآورد شده است. از نظر وی به تدریج سهم تولید داخلی در تأمین انرژی چین رو به کاهش است و بیشتر وارد کننده گاز از منابع خارجی به شمار می رود.
این کارشناس انرژی در واکاوی وضعیت انرژی چین، تولید و مصرف ذغال سنگ را به دلیل اتکا به منبع داخلی بسیار نزدیک به هم دانست و علی رغم وارد کردن بخش اندکی از استرالیا، چین را در این زمینه خودکفا خواند و تأکید کرد ذغال سنگ در مصرف سهم بالایی را به خود اختصاص داده است و حدود 54 درصد از ظرفیت نیروگاه های نصب شده این کشور مربوط به ذغال سنگ است. از نظر وی برق و انرژی های نو نیز سهم قابل توجهی در مصرف انرژی چین دارند و این کشور درصدد کاهش کربن و حرکت به سمت انرژی های پاک است و در این زمینه پیشرفت زیادی داشته است به گونه ای که میتوان پیش بینی کرد از سال 2035 به بعد وابستگی خود به نفت و گاز را پس از رسیدن به توسعه کامل اقتصادی کاهش دهد و از منابع داخلی استفاده کند. عدم توسعه نیروگاه های هسته ای در این کشور نیز ارتباط مستقیمی با تراکم بالای جمعیت و مخاطرات زیست محیطی و هزینه های دفع زباله های هسته ای دارد.
دکتر جوان پیش از پرسش و پاسخ انتهایی نشست در جمع بندی خود بیان داشت اقتصاد چین در افق میان مدت جایگاه نخست از نظر حجم درآمد ناخالص داخلی را به خود اختصاص می دهد و از این نظر بسیار با اهمیت می باشد. افزون بر این از نظر مصرف انرژی نیز این کشور از این قابلیت برخوردار است تا در آینده از اهداف مهم صادرات نفت ایران باشد، گرچه چین در متنوع سازی منابع وارداتی با دقت بالا بسیار هوشمندانه عمل می کند و متکی به یک منبع نیست و هیچ گاه شریک عمده ای ندارد. بایستی به این نکته نیز توجه داشت که تعامل و توسعه تجارت با چین به منزله تعامل و توسعه تجارت با جهان است و چین به دقت و در چارچوب قوانین بین المللی تجارت جهانی در حرکت است. در زمینه همکاری ایران و چین در حوزه انرژی نیز بیان داشت جذب سرمایه گذاری چینی ها در حوزه صنعت نفت و گاز می تواند موجبات ایجاد محرکه قوی توسعه اقتصادی ایران باشد و در صورتی که مسئله انتقال انرژی در قرار دادها در نظر گرفته شود و به همین ترتیب در زمینه فناوری هایی نظیر مینی LNG سود بسیار بالایی نصیب ایران خواهد شد. برداشته شدن تحریم ها، موانع و افزایش حجم تولید ایران نیز برای چینی ها برای پرکردن مخازن و تأمین امنیت بلند مدت در این کشور از جذابیت برخوردار است، ضمن این که در توسعه بازار مالی خود نیز نسبت به ایران ابراز علاقه مندی کرده اند.
تهیه و تنظیم گزارش: گلاره رستگارنیا، دبیر گروه نفت، گاز و انرژی های نو
نویسنده
گلاره رستگارنیا (دبیر گروه)
گلاره رستگارنیا دبیر گروه نفت، گاز و انرژی های نو در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه است. وی دانشجوی دکتری رشته روابط بین الملل در دانشگاه آزاد واحد کرج می باشد. حوزه مطالعاتی خانم رستگارنیا مسائل خاورمیانه و انرژی می باشد.