برجام در گفتمان هشتمین رئيس پاستور

حمیدرضا اکبرپور،دکتری حقوق بین ­الملل عمومی و عضو گروه اقتصاد سیاسی تحریم

در سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، از میان ۵۹ میلیون و ۳۱۰ هزار و ۳۰۷ نفر از واجدین شرایط رأی دادن، تنها ۲۸ میلیون و ۹۳۳ هزار و ۴ نفر یعنی ۴۸.۸ درصد از واجدین شرایط شرکت کردند و سید ابراهیم رئیسی با کسب ۱۷ میلیون و ۹۲۶ هزار و ۳۴۵ رأی (۶۱.۹ درصد آرای مأخوذه) به عنوان هشتمین رئیس جمهور ایران، آغاز به کار کرد.

در این میان یکی از موضوعات اصلی، مهم و مورد بحث که در مناظرات نیز مرکز توجه بود، قضیه برجام است. رویکرد اصول‌گرایان و نماینده تام و تمام این جریان یعنی جناب رئیسی، با توجه به اظهار‌نظرهای سابق، برداشت و ذهنیتی منفی نسبت به این مساله است که در هر مقطع دارای شدت و حدت متفاوتی بوده است. اما به نظر می‌رسد واقعیت‌های موجود در جامعه، انتظارات مردم و به ویژه بحث تغییر در رویکردها در زمینه‌های مختلف به منظور ایجاد یک تحول اساسی، طیف اصولگرایان و شخص رئیس جمهور منتخب را به سمتی هدایت کند که دست از برداشت‌های یک‌طرفانه و یکسویه در باب برجام بردارند.

جناب رئیسی و طیف اصولگرایان برای نخستین‌ بار است که از پایین‌ترین تا بالا‌ترین سطوح قدرت را در دست دارند و نهادهای انتخابی و انتصابی به طور یکدست و بدون هیچ‌ منفذی در اختیار اصولگرایان قرار دارد. با توجه به ویژگی‌های متفاوت دولت احمدی‌نژاد، آن دوران را نمی‌توان ایده‌آل اصولگرایان دانست.

در نتیجه دوران کنونی را باید کمال یکدستی حاکمیت دانست.

با این تفاسیر، بهانه‌ای برای کم‌کاری وجود ندارد. در همین راستا، دولت منتخب به جد و جهد فراوان باید پیگیر بهبود وضعیت اقتصادی و امورات معیشتی مردم باشد. کما اینکه نظام و شخص رئیس جمهور منتخب نیز به دنبال این هدف اساسی و مهم است چرا که به طور مستقیم بر مشارکت و شاخص همراهی مردم با حکومت تاثیرگذار است. به ویژه که نرخ عدم مشارکت در انتخابات اخیر می‌تواند به بحران عدم‌مشروعیت منجر شود. سرآغاز این امر فارغ از مواردی که در باب مدیریت و مسائل داخلی مطرح می‌شود، به گسترش روابط خارجی، تنش‌زدایی و بهبود جایگاه بین‌المللی ایران بستگی دارد.

بدون شک برجام در این میدان، نقش اصلی را ایفا می‌کند. به نظر می‌رسد اهمیت برجام برای حاکمیت و طیف اصولگرایان در مقاطع حساس و در سطح بالای نظام با هیاهوی رسانه‌ای آنان در این باب، بسیار متفاوت است. گواه این امر در تبلیغات انتخاباتی اصولگرایان بسیار نمود داشته است. این امر ناشی از برداشت درستی است که در ذهن آنان شکل گرفته است و آن تاکید بر این امر است که ذهنیت مردم بر مثبت بودن برجام است و خواست آنان، حفظ و حرکت بر بستر آن است. چرا که اگر منفذی برای گسترش روابط خارجی و بهبود وضعیت اقتصادی وجود داشته باشد، این سند می‌تواند تکیه‌گاه مطمئنی در جهت این امر باشد علی‌رغم همه ضعف‌هایی که دارد.

بر همین اساس هشتمین رئیس‌جمهور ایران در طول زمان تبلیغات انتخاباتی به صراحت اعلام کرد که ما به برجام به عنوان یک تعهد نگاه می‌کنیم و البته توقع داریم که طرف مقابل هم تعهداتش را بجا آورد. این نگاه ناشی از این امر است که می‌داند برجام تصمیم حاکمیت است و هر دولتی که مستقر شد نیز باز باید با استفاده از ظرفیت‌هایی این سند قدم بردارد و یا مذاکرات جدید را متکی بر این سند به پیش ببرد.
به همین دلیل است که عراقچی، معاون وزارت خارجه تاکید کرده است انتخابات ریاست جمهوری ایران تاثیری بر روند مذاکرات نخواهد گذاشت و ما به دور از سیاست داخلی کشور مذاکره خواهیم کرد.
در همین راستا در نخستین نشست خبری آقای رئیسی به عنوان رئیس‌جمهور منتخب نیز ضمن تشری که به امریکا و اروپایی‌ها به دلیل نقض برجام و عدم عمل به تعهداتشان زدند اما بیان داشتند که باید به برجام برگردند و تعهدات خود را اجرا کنند و در ادامه نیز تاکید کردند که تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کار خود را دنبال کند.

علاوه‌ بر این جناب رئیسی بر اعتبار و وزن بین‌المللی این سند واقف هستند و یا در طول این چند سال واقف شدند. به ویژه هنگامی که در محاکم و نهادهای بین‌المللی به عینه مشاهده کردند که چگونه تکیه بر برجام، مانع از اجماع جهانی مستند به اصول و قوانین حقوق بین‌الملل علیه ایران شده است.

بنابراین با توجه به جمیع جهات، به نظر می‌رسد اگر راهبرد اصلی دولت رئیسی به سمت بهبود اقتصادی است که پیرو آن باعث جلب توجه و افزایش مشارکت مردمی در مقاطع مختلف می‌شود و نتیجه بلافصل آن، افزایش مشروعیت نطام‌ و شخص رئیس جمهور است، در این مسیر برجام می‌تواند تکیه‌گاه قابل اتکایی باشد و بر همین منوال قاعدتا با آغاز دولت سیزدهم، کنار گذاشته نخواد شد و شاید نه به مانند دولت یازدهم و دوازدهم اما بصورت نامحسوس‌تر، زیربنای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.

جهت ارجاع علمی: حمیدرضا اکبرپور، « برجام در گفتمان هشتمین رئيس پاستور»، تاریخ انتشار: 1400/4/5