سوریه در خطر بدل شدن به هاب مواد مخدر در خاورمیانه
نویسنده: دکتر امین پرتو، مدیر گروه جامعه و سیاست خارجی سوریه
قریب به دو سال است جریانی تمام نشدنی از محموله های مواد مخدر از مبداء سوریه در کشورهای مختلف جهان کشف می شود. در برخی موارد حجم و ارزش قیمتی این محموله ها رکوردشکن بوده اند. شاید مشهورترین آنها محموله عظیم 15 هزار کیلوگرمی حاوی 84 میلیون قرص کپتاگون به ارزش 1 میلیارد یورو (قریب به یک میلیارد و دویست میلیون دلار) بود که از نظر ارزش بزرگترین محموله کشف شده مواد مخدر تاریخ بشر است. مدتی پس از کشف این محموله، پلیس رومانی هم محموله ای حاوی 4 میلیون قرص کپتاگون از مبداء سوریه کشف کرد. ارزش این محموله قریب به 50 میلیون دلار بود. اما محموله های بسیار بیشتری در کشورهای خاورمیانه کشف شده اند که مانند محموله کشف شده در ایتالیا و به طور کلی کشورهای اروپایی سر و صدا نمیکنند. مصر در نوامبر 2020 محمولهای شامل 6 میلیون قرص کپتاگون و 5/2 تن حشیش را کشف کرد. ارزش این محموله نیز قریب به هشتاد میلیون دلار بود. در ادلب تحت کنترل مخالفین، ادعا شد که در ژانویه 2021 محمولهای پنهان شده در یک کامیون حاوی 900 هزار قرص کپتاگون (به ارزش تقریبی 10 میلیون دلار) کشف شده است. در فوریه اردن محموله عظیمی از حشیش و 214 هزار قرص کپتاگون را کشف کرد. فردای آن روز نیروهای سپاه پنجم ارتش سوریه، با گروهی از قاچاق چیان مواد مخدر که از سویدا به سوی درعا میآمدند درگیر شده و با دستگیری سه نفر از آنان محموله عظیمی از حشیش و قرص کپتاگون را کشف کردند.
تنها چند روز بعد نیروهای مرزی اردن با گروهی قاچاقچی که از مرز سوریه عبور میکردند درگیر شدند که حاصل آن هلاکت دو قاچاقچی و کشف 100 هزار قرص کپتاگون به ارزش بیش از یک میلیون دلار بود. یک ماه بعد در مارس 2021، اردن در عملیاتی موفق محمولهای شامل 765 کیلوگرم حشیش و سه میلیون قرص حشیش به ارزش قریب به 50 میلیون دلار را کشف کرد. در ماه مه، اردن مجداً محموله حشیش و 100 هزار قرص کپتاگون را کشف کرد. در همین ماه گزارش «کوآر گلوبال» (COAR Global LTD) ادعا کرد که در یکسال گذشته 173 میلیون قرص کپتاگون به ارزش 2 میلیارد دلار از مبداء سوریه کشف شده است. در همین ماه، نیروهای مرزی اردن مجدداً با قاچاقچیان که حامل 1.3 میلیون قرص کپتاگون بودند درگیر شده و سه تن از آنان را به هلاکت رساندند.
یک هفته بعد مجدداً اردن محمولهای شامل 1.127 میلیون قرص کپتاگون و 7 هزار بسته بزرگ حشیش را کشف کرد. تابستان مواد مخدر خاورمیانه از این هم داغ تر بود. در تیرماه، اردن ابتدا محموله شامل 377 هزار قرص کپتاگون به ارزش چهار و نیم میلیون دلار را ضبط کرد. دو هفته بعد 300 هزار قرص کپتاگون دیگر از یک خودرو در مرز با سوریه کشف شد که ارزش آن 3.5 میلیون دلار بود. لبنان نیز در این میان بیکار نبود و پلیس این کشور، سه نفر را که قصد قاچاق 250 هزار قرص کپتاگون به عربستان داشتند را دستگیر کرد. در این میان گروه موسوم به «پروژه جرایم سازمان یافته» (Organized Crime Project) با انتشار تحقیق مفصلی اعلام کرد که سوریه و به خصوص بندر لاذقیه به محل اصلی انتقال مواد مخدر به یونان بدل شده است. این تحقیق ادعا کرد که مقادیر عظیم و بی سابقه ای از حشیش و قرص کپتاگون در دو سال اخیر در یونان کشف شده که ظاهراً مبدا آن سوریه است. خبرسازترین محموله تابستان 2021، محموله 14 میلیون قرص کپتاگون به ارزش 170 میلیون دلار بود که عربستان سعودی ادعا کرد از مبداء لبنان در داخل محموله سنگ به این کشور قاچاق شده است. عربستان در اردیبهشت ماه هم ادعا کردند که در یک محموله میوه انار ارسالی از لبنان به این کشور، 5 میلیون و سیصدهزار قرص کپتاگون و نیز آمفتامین و سایر روانگردانها را به ارزش بیش از 60 میلیون دلار کشف کرده است. عربستان پس از آن کشفیات، واردات میوه و سبزی از لبنان را ممنوع اعلام کرد. ممنوعیتی که با توجه به وخامت وضعیت اقتصادی لبنان و نیازمندی شدید بیروت به ارز خارجی تاثیری ویرانگر و مخرب بر اقتصاد لبنان خواهد داشت. در تیر ماه اردن مجدداً در حال کشف محموله های مواد مخدر بود. اردن یک محوله حاوی 61 هزار قرص کپتاگون، 497 بسته حشیش و سلاح کمری به تعداد زیاد را کشف کرد. اردن دو هفته بعد از این کشف، از کشفیات جدیدی شامل قرص کپتاگون و حشیش خبر داد.
جالب اینکه روکش بسته های قرص کپتاگون و حشیش کشف شده عیناً مانند روکش بسته های مواد کشف شده قبلی بود و هیچ فرقی نداشت! اردن دو هفته بعد یک میلیون قرص کپتاگون و 210 بسته حشیش در منطقه مرزی با سوریه کشف کرد. عربستان سعود این بار در یک محموله ظاهری رُب گوجه فرنگی، 2 میلیون و 144 هزار قرص کپتاگون را کشف کرد. عربستان ادعا کرد که روی کارتون رب گوجه فرنگی، نام شرکت الحسنا در سوریه چاپ شده است. یک هفته بعد اردن 362 هزار قرص کپتاگون و 273 بسته حشیش را در مرز با سوریه کشف کرد. از قاچاق چیان تجهیزات دید در شب کشف شد که به وسیله آن در تاریکی شب و بدون روشن کردن چراغ اتوموبیل قصد جابه جایی مواد مخدر را داشتند. یک هفته بعد این بار اردن در یک خودروی متروکه 500 هزار قرص کپتاگون در مرز با سوریه کشف کرد. سه روز بعد مجدداً در درگیری با قاچاقچیان که به هلاکت یک تن از آنان منتهی شد مقادیر زیاد و اعلام نشدهای حشیش و قرص کپتاگون کشف شد. روز یازده اوت، پلیس اسپانیا با همکاری سازمانهای اطلاعاتی چند کشور اروپایی، یکی از عظیم ترین محموله های مواد مخدر تاریخ این کشور را کشف کردند. این محموله حاوی 20 تن (بیست هزار کیلوگرم) حشیش به ارزش 400 میلیون دلار بود. محموله از یک کشتی که ظاهراً مبداء آن شرق مدیترانه بود رهسپار اسپانیا بود و تمام یازده نفر خدمه آن شهروند سوریه بودند که همگی هم دستگیر شدند. چند روز پیش هم اردن محموله جدیدی از مواد مخدر حاوی 100 هزار قرص کپتاگون را در مرز با سوریه کشف کرد.
مجموعه این کشفیات حسب یک برآورد اکونومیست منتشر کرده، ارزشی برابر با سه میلیارد و چهارصد میلیون دلار دارد. این رقم کشفیات می تواند تنها گوشهای از ارزش کلی مواد مخدر تولید و قاچاق شده را نشان دهد. اما چرا چنین وضعی پیش آمده و خطرات ادامه این وضعیت برای منطقه خاورمیانه، جهان و البته کشورهای عربی و اسلامی چیست؟ جنگ داخلی سوریه سبب فروپاشی کامل اقتصاد این کشور شده و تحریم های آمریکا موسوم به قانون سزار به مانعی جدی در جهت بازسازی این کشور بدل شده است. از این رو یگانه مفر برای تولید اقتصادی حرکت به سوی مواد مخدر بوده است. این وضعیت در لبنان هم وجود دارد. کشاورزان لبنانی که پیشتر غله و میوه می کاشتند حالا وسیعاً به سوی کشت حشیش گرایش یافته اند و جالب اینکه برخی نمایندگان مجلس لبنان هم طرح کاشت شاهدانه به صورت قانونی را در دستور کار داشتند.
اگر اقتصادی بر مبنای مواد مخدر شکل بگیرد، در پیوند با آن نظم سیاسی و اجتماعی هم شکل خواهد گرفت. اینکه کشورهایی مانند مکزیک، پرو و کلمبیا به رغم دهه ها جنگ نمی توانند از شر مواد مخدر و مافیای خون خوار و جنایتکار آن رها شوند به این علت نیست که در مبارزه با مافیای مواد مخدر کم کاری می کنند بلکه به این علت است که نظم اقتصادی و اجتماعی و حتی سیاسی در این کشورها به تولید وصادرات مواد مخدر پیوند خورده است. اثرات ویرانگر این سیکل اقتصادی مخرب و پیامدهای اجتماعی آن، هم نابود کننده استعداد جمعیتی هر کشور است و هم در بلند مدت نابودگر ثبات و امنیت ملی آن کشورها خواهد بود. ممانعت از بدل شدن سوریه و تا حدی لبنان به «کشور مواد مخدر» نیازمند عظم جمعی جهانی است. اگر افغانستان به عنوان هاب تریاک و کلمبیا به عنوان هاب کوکائین شناخته میشوند، امروز منطقه شام در حال بدل شدن به هاب مواد روانگردان و در وهله بعدی رقیبی مهم برای هابهای حشیش در آمریکای لاتین و آسیا است.
جهت ارجاع علمی: امین پرتو، « سوریه در خطر بدل شدن به هاب مواد مخدر در خاورمیانه»، تاریخ انتشار: 1400/5/27
https://www.cmess.ir/Page/View/2021-08-18/4847
نویسنده
امین پرتو
دکتر امین پرتو پژوهشگر مهمان پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه است. وی دکترای رشته علوم سیاسی از دانشگاه تهران می باشد. حوزه مطالعاتی آقای پرتو مسائل خاورمیانه و اندیشه های سیاسی می باشد.