بمباران ادلب و پیام های روسیه به ترکیه
نویسنده: امین پرتو، مدیر گروه جامعه و سیاست خارجی سوریه
در دو ماه گذشته، روسیه وسیعاً اقدام به بمباران هوایی منطقه تحت کنترل مخالفان دولت سوریه در ادلب کرده است. این عملیات بمباران هوایی بسیار گسترده بوده است. تقریباً هر روز ده جنگنده نیروی هوایی روسیه از پایگاه حمیمیم برخاسته و این منطقه کوچک را بمباران میکنند. روسیه تنها به بمباران این منطقه اکتفا نکرده و حتی منطقه عفرین، که تحت کنترل کامل ترکیه قرار دارد و ظاهراً حسابش با منطقه «تروریست نشین» ادلب جدا است را هم بمباران کرده است. بمبارانی که بهای جان 18 عضو گروه «فرقه حمزه» یکی از نزدیکترین متحدان و مزدوران ترکیه در سوریه که برای آنکارا در لیبی و قرهباغ جنگیدند تمام شده است. ارتش سوریه هم گرچه از ترس سرنگون شدن هواپیماهای جنگی باقی ماندهاش، حضور هوایی بر فراز ادلب ندارد اما به حملات توپخانهای و راکتی به این منطقه افزوده است. آیا در پشت این هزینه قابل توجه عملیات هوایی و توپخانهای، چیزی بیشتر از هدر دادن سوخت و مهمات وجود دارد؟
همه نگاه ها به سوی دیدار رو در روی پوتین و اردوغان است. قرار است این دو در سوچی مستقیماً گفتگو کنند. ترکیه در وضعیتی ناامید از آمریکای جو بایدن قرار دارد. ترکیه در ابتدا نسبت به روی کار آمدن بایدن ترس و وحشت زیادی داشت. احساسات دوستانه بایدن به مساله کُردها و برخی اطرافیان بایدن که خواهان منکوب کردن ترکیه با توسعهطلبی در مدیترانه، قفقاز و لیبی بودند عامل این خطر بود. اما ترکیه به زودی دریافت که بایدن دندانی برای گاز گرفتن و زخمی کردن ندارد. بایدن تحریم طرح گازی نورد استریم-2 علیه روسیه را لغو کرد؛ با چین و شرکت هوآوری راه ترک تنش در پیش گرفت و حتی به حکومت بشار اسد، قول کاستن از تحریم داد. بدیهی بود که برای ترکیه که یک متحد آمریکا در ناتو است باید امتیازات بیشتری داده میشد. مهمترین مساله تحریم ترکیه به سبب خرید سیستم دفاع هوایی اس-400 از روسیه و محروم ساختن نیروی هوایی ترکیه از جنگنده پیشرفته اف-35 بود. ترکیه همین طور امیدوار بود که بایدن، همانطور که افغانستان را رها کرد و رفت و همان طور که قول داده تا زمستان، عراق را ترک کند، سوریه را هم وابگذارد و برود. مهمترین دوستان آمریکا در سوریه یعنی کُردهای ی.پ.گ در برابر ترکیه تنها بمانند و بساط حکومت خودمختار آنان که به باور ترکیه پناهگاهی برای پ.ک.ک است از میان برود. اما ظاهراً انتطارات ترکیه بیش از اندازه بوده است. بایدن بر ادامه تحریم نظامی ترکیه در مورد مساله اس-400 تاکید کرده است. در مورد سوریه هم آمریکا به رغم خروج از عراق، قصد ترک شرق فرات و تنف را ندارد. نیروهای آمریکایی حضور کم تعداد اما موثر خود را ادامه خواهند داد تا حاکمیت دولت سوریه بر سرزمینش یکپارچه و کامل نشود.
همین وضعیت سبب شده تا اردوغان رو به پوتین بیاورد. او روی میز و برای معاوضه، خرید تعداد بیشتری سیستم اس-400 را پیشنهاد کرده است. همین طور طرحی برای گسترش مناسبات اقتصادی دو طرف به سطحی بیشتر از سالانه یک صد میلیارد دلار. روی کاغذ طرح مشارکت دادن روسیه در برنامه ساخت هواپیمای جنگ ساخته ترکیه هم وجود دارد. پوتین اما دلخوریهایی از ترکیه دارد. فروش اسلحه از سوی ترکیه به اوکراین به مذاق مسکو سازگار نیست حتی اگر خرید پهپاد بیرقدار و کشتی جنگی، هیچ تاثیری بر روی موازنه نظامی میان روسیه و اوکراین نداشته باشد. هر چه باشد چنین خریدهای نظامی ممکن است یک توهم ساکاشویلی مانند در اوکراین ایجاد کنند و اگرچه روسیه بر نسخه اوکراینی این توهم هم فایق میآید اما ممکن است هزینه نظامی و اقتصادی و حیثیتی آن برای مسکو بسیار زیاد باشد.
اردوغان خواستههایی هم در مورد سوریه دارد. مهمترین آنها اینکه توافق قبلی ترکیه و روسیه در مورد سوریه پابرجا بماند؛ روسیه دست از بمباران ادلب و عفرین و الباب، سه منطقه تحت تحت کنترل ترکیه بردارد و همین طور به بشار اسد فشار وارد کند تا از حملات توپخانهای هر روزه علیه این مناطق و نیز منطقه تحت کنترل ترکیه در شرق فرات که با همکاری ی.پ.گ صورت میگیرد دست بردارد. این حملات شیرازه زندگی عمومی در این مناطق را از هم پاشانده و یک مشکل لاینحل امنیتی برای ترکیه پدید آورده است. متقابلاً خواسته روسیه هم آن است که کمک به قاچاق نفت از شرق فرات دست بردارد. به علاوه ترکیه باید خطرات شروع یک دور جدید از درگیری نظامی را مد نظر قرار دهد. مسیرهای مواصلاتی اصلی که از داخل منطقه ادلب میگذارد به شدت مد نظر روسیه قرار دارد. از شایعات چنین بر میآید که ممکن است پوتین در ازای کسب امتیازاتی از اردوغان، منطقه جبل الزوایه در جنوب ادلب را تحت کنترل بگیرد. چنین اقدامی ممکن است با یک معاوضه ارضی دیگر همراه شود. به این صورت که منطقه تل رفعت و برخی مناطق شمال منبج (نه خود شهر) به کنترل ترکیه درآید و در عوض ارتش سوریه کنترل جبل الزاویه را در دست بگیرد. آنچه طبیعتاً حاصل این توافق پنهانی خواهد بود احساس سرخوردگی عظیم هم در میان مخالفان دولت سوریه نسبت به ارباب ترکیهای و هم در میان ی.پ.گ است که چگونه بازیچه دست بازیگران نیرومند خارجی شدهاند. ممکن است مخالفان در جبل الزاویه دست به مقاومتی کوتاه بزنند، اما بدون حمایت ترکیه این مقاومت چند روز یا نهایتاً چند هفته بیشتر طول نمیکشد.
جهت ارجاع علمی: امین پرتو، « بمباران ادلب و پیام های روسیه به ترکیه»، تاریخ انتشار در سایت: 1400/7/8
نویسنده
امین پرتو
دکتر امین پرتو پژوهشگر مهمان پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه است. وی دکترای رشته علوم سیاسی از دانشگاه تهران می باشد. حوزه مطالعاتی آقای پرتو مسائل خاورمیانه و اندیشه های سیاسی می باشد.