خوجه؛ اقلیت شیعه

نویسنده: مریم خالقی نژاد عضو گروه مطالعاتی سیاست و تمدن ایرانی

«خوجه» نام طایفه ای با جمعیت تقریبی 125 هزار نفری معتقد به دین اسلام و دارای مذهب اثنی عشری می­باشد. ریشه ی این نام از کلمه فارسی به نام ارباب گرفته شده که نصبِ آنها از منطقه کچ و ایالت گجرات هند سرچشمه می گیرد. در منابع تاریخی ثبت شده که شش قرن پیش مبلغان اسماعیلی ایرانی به هند اعزام شده و گروهی از هندی ها به دین اسلام و سپس تشیع روی آورده اند. لذا خوجه ها، اصالتا از تبار هندی ها می باشند که از آیین هندو به اسماعیلی و سپس به تشییع گرویده اند. در اکثر منابع تاریخی این گونه ذکر شده است که خوجه ها ترکیبی از آیین هندویی و اسماعیلی هستند که شیعیان اثنی عشری خوجه، نیز گروهی منشعب از آنها هستند. هنگام شکست اقا محمدخان از فتحعلی شاه، اقا محمدخان به هند می­رود و به ترویج آیین خویش در آنجا می­ پردازد. به مرور زمان ایشان پیروان و طرفداران خاص خود را پیدا می­کند آنها را تحت کنترل خود قرار می دهد. بعد از سال های نه چندان طولانی به دلیل برخی ناملایمت های اقا محمد خان با برخی از طرفداران آیین اسلامی ، گروهی تحت رهبری نماینده ای از ایران به مذهب تشیع اثنی عشری گرویدند و از جماعت مسلمان آن منطقه ، نیمی حامی و پیروان اقا محمدخان و گروهی هم به مذهب اثنی عشری روی اورده اند.

حضور و گسترش تشیع اثنی عشری در این منطقه منجر به برخی واکنش های سخت گیرانه آقامحمدخان به آنها شده است که نهایتا به دلیل رفتارهای خشن و ظالمانه آقا محمد خان با آنها، شیعیان دوازده امامی به افریقا مهاجرت نموده و در آنجا به مرور زمان بر جمعیت شان افزوده شده است و به خوجه ها معروف گشته اند. خوجه ها که خود را جدا از همه شیعیان جهان می­ دانند اعتقادات خاص خود را دارند و البته با دیگر شیعیان نیز گرایشات و ارتباطاتی دوستانه دارند . اقلیت خوجه، به جهت نظم و انضباط و مقررات ویژه ی خود، گروه خاصی به شمار می آیند.

اکنون شیعیان اثنی عشری خوجه اقلیت چند هزار نفری در پنج قاره از جهان (در افریقا، استرالیا، پاکستان، نیوزلند و قسمت هایی از اروپا و امریکا) حضور دارند اگر بخواهیم به این سوال پاسخ بدهیم که اکثریت آنها در کدام مناطق هستند؟ آمارهای جمعیتی حاکی از آن است که در پاکستان و افریقا اقلیت خوجه ها بیشترین تعداد را دارند. این جامعه کوچک اما موفق در هر کشور دارای تشکیلات خاص خود هستند که به صورت کلی توسط سازمانی به نام فدراسیون جهانی شیعیان خوجه اثنی عشری اداره می­شوند که مرکز یا دبیرخانه آن در لندن قرار دارد. از دیگر سازمان ها و تشکیلات آنها می توان فدراسیون منطقه ای افریقا، سازمان بلال مسلم میشن، مرکز اهل بیت علیه السلام وابسته به سازمان بلال مسلم میشن و امثالهم نام برد.

از نظر اقتصادی نیز اکثر مردمان خوجه در هر کشور و قاره به تجارت و بازرگانی مشغول هستند اما مابین رفاه اقتصادیِ شیعیان خوجه در هند و افریقا با شیعیان ساکن در کشورهای غربی مقداری تفاوت وجود دارد .در کل وضعیت خوجه ها در برخی کشورهای نام برده بسیار خوب است و این امر منجر به برقراری روابط و اعتبار بالایی با حکومتگران یا دولتمردان هر منطقه شده است تا حدی که در برخی کشورهای افریقایی از تاثیرگذارترین قشرها بر اقتصاد آن منطقه محسوب می شوند.

اقلیت های خوجه از نظر فرهنگی در سطح بالایی قرار دارند. در زندگی خود تلفیقی از آیین اصیل هندی و مذهب تشیع را دارند طوریکه در بسیاری از موارد تلفیقی از ایین هندویی و اسلامی را می توان در ارزش ها و آیین های جماعت خوجه مشاهده کرد. در کل از گذشته تا کنون تلاش کرده اند تلفیق و در هم امیختگی دین و ملیت اصیل هندی خود را داشته باشند. از نظر آیین های مذهبی آنها نماز را در زمان های متفاوت حتی با محتوای متفاوت به عمل می آورند و اعتقاد به مودت علی( ع) دارند.

از ایین های مهم انها اهمیت به خانواده و آموزش فرزندان است. ازدواج با شیعیان دیگر حتی ایرانیان و لبنانی ها به ندرت صورت می گیرد. حفظ اتحاد در برابر دیگر مسلمان ها از الزامات دیگر انهاست. التزام به قوانین فدراسیون جهانی و منطقه ای خوجه ها از دیگر موارد مهم این اقلیت شیعه می باشد.

انچه که مهم است عملکرد این اقلیت مذهبی در عرصه بین المللی است که سازمان یا فدراسیون مرکزی خوجه ها برنامه های خاص خود را دارند مثلا در کمک های بشر دوستانه و یا کمک به حوادث طبیعی جهان ، حمایت از محرومان، فعالیت های اموزشی، در زمینه دارو و امثالهم فعالیت های چشمیگری را داشته اند. همچنین این فدراسیون در شهرهای مختلف مانند بمبئی، نجف ، قم و برخی شهرهای مذهبی دیگر دارای دفاتر نمایندگی هستند که به تبلیغ مذهب شیعه و فعالیت های مختلف دینی می پردازند. این امر باعث بیشتر شناخته شدن هرچه بیشتر خوجه ها در سازمان های جهانی یا فدراسیون های بین المللی شده است.

به صورت کلی خوجه ها از نظر سطوح فرهنگی و اقتصادی در وضعیت مناسبی هستند و الزام اور بودن قوانین سازمان های مربوطه و اطاعت از رهبران سیاسی باعث شکل خاص و چارچوب خاص این جماعت شیعه شده است . نظم و انضباط گروهی این اقلیت 125 هزار نفری در جهان بسیار مورد توجه است .

منابع :

عرب احمدی، امیر بهرام(1393). شیعیان خوجه اثنی عشری الگویی موفق از اقلیت های مذهبی پویا و منسجم ، نشریه شیعه شناسی، دوره 12.شماره 2(پیاپی 46).

نجفی، وحید و گودرزی، حدیث(1399). بررسی تحولات خوجه اسماعیلی واثنی عشری با تکیه بر خوجه های هند، تاریخنامه خوارزمی، سال هفتم، شماره سی ام، تابستان.

جهت ارجاع علمی: مریم خالقی نژاد، « خوجه؛ اقلیت شیعه »، تاریخ انتشار در سایت: 1400/7/10