روسیه در خاورمیانه در سال 2021: آموزه‌هایی از سال 2020

نویسنده: دیانا گالیوا

ترجمه: هیراد مخیری، عضو گروه مناسبات استراتژیک اوراسیا-خاورمیانه

سیاست‌های مسکو در رابطه با خاورمیانه در سال 2020 را می‌توان تا حد زیادی قابل پیش‌بینی توصیف کرد. مسکو همچنان به ایجاد تعادل بین رقبا و دشمنان احتمالی خود ادامه داده است و درعین‌حال روابط کاری خود را با تمام طرفین حفظ می‌نماید؛ اما این عمل‌گرایی روسیه عمدتاً با مخالفت مواضع غرب در خاورمیانه همراه بوده است. به‌ عنوان‌مثال، علیرغم روابط دوستانه با اسرائیل و امارات متحده‌ عربی (و سایر کشورهای حوزه‌ی خلیج‌فارس که از توافق «پیمان ابراهیم» حمایت می‌کنند)، مسکو با رویکردی محتاطانه به پیمان ابراهیم که منجر به عادی‌سازی روابط بین تل‌آویو و ابوظبی شده است؛ همچنان بر این موضوع تأکید می‌نماید که ثبات در خاورمیانه وابسته به حل‌و فصل مسائل فلسطین می‌باشد. همچنین باید اشاره کرد، با توجه به طرح مسئله فلسطین به ‌عنوان بخشی از موارد تنش‌زا و چالش‌برانگیز بین ایران و ایالات‌ متحده، این رویکرد با هدف حفظ روابط مسکو و تهران ارائه‌ شده است.

همچنین باید افزود سال 2020 چالش‌های زیادی را برای ادامه روابط با طرفین مسکو، مخصوصاً برای مذاکرات با عربستان سعودی جهت ایجاد تعادل در بازارهای نفت به وجود آورد؛چرا که بازار انرژی عمیقاً تحت تأثیر کاهش چشمگیر قیمت نفت در اثر واکنش عربستان سعودی به امتناع مسکو از کاهش تولید نفت در ماه مارس 2020 قرارگرفت. از سوی دیگر، قاطعیت مسکو در حفظ روابط کاری خود با وجود این اختلاف‌نظر­ها در ماه اکتبر عملاً نمایان شد (که این امر بر نشانه‌های مثبت، برای روابط سازنده بیشتر در سال 2021، دلالت دارد). بعد از بحث در مورد توافقنامه­ی اوپک پلاس (OPEC+) که توسط سران این گروه انجام شد، کرملین اظهار نمود که «هر دو طرف آمادگی خود را برای همکاری نزدیک و هماهنگی بیشتر در این زمینه با هدف حفظ ثبات در بازار انرژی جهانی ، اعلام کرده‌اند.»

در این مورد باید اشاره کرد که نفت خام از ماه جولای 2020 بین 45-40 دلار معامله شد که دلیل آن تأثیر شیوع جهانی ویروس کرونا بر تقاضای انرژی جهان و حمایت اوپک پلاس برای کاهش تولید بوده است.

علیرغم برخی چالش‌ها، رفتار دقیق و محتاطانه مسکو از هر سو به‌ ویژه در لیبی در سال 2020 مزایای قابل‌توجهی را در برداشت. این روند در ماه ژانویه، زمانی که مسکو به‌عنوان بازیگر میانجی بین دو طرف درگیر در جنگ داخلی لیبی (دولت وفاق ملی لیبی «GNA» با رهبری فائز السراجو و ارتش ملی لیبی تحت رهبری خلیفه حفتر) وارد عمل شد، آغاز گردید.

با توجه به اینکه روسیه به سیاست خود، برای ایجاد صلح بین جناح‌های درگیر در لیبی ادامه می‌دهد؛ باید اشاره نمود که این امر تصادفی نمی‌باشد. با توجه به شایعاتی که بعد از بازدید ژنرال حفتر به ‌عنوان بشار اسدِ لیبی، از مسکو در سال 2016 صورت گرفت، این گمانه‌زنی‌ها به وجود آمد که روسیه در ازای دستیابی به پایگاه دریایی توبروک یا بنغازی، با تأمین تسلیحات نظامی برای این فرد قدرتمند توافق کرده است و از طرف دیگر نیز به‌ طور هم‌زمان فائز السراج را به ‌عنوان نماینده دولت لیبی در کنفرانس روسیه-آفریقا در سال 2019 در شهر سوچی دعوت نموده تا در جهت حفظ تعاملات و روابط آزاد بین دو کشور مذاکراتی صورت پذیرد.

علی‌رغم شکست در ایجاد شرایط آتش‌بس، سال 2020 از نظر پیشروی هر چه بیشتر روسیه در جبهه لیبی موفقیت‌آمیز بود. به‌ عنوان ‌مثال از نظر اقتصادی، روسیه تحریم‌های موجود در بخش نفت لیبی را تسهیل و برطرف نمود. وزیر امور خارجه روسیه (سرگئیلاوروف) در حین مصاحبه با رسانه‌های روسی و خارجی در نوامبر 2020 بر این موضوع تائید کردکه مسکو از طرفین دعوت به عمل آورده است تا با رایزنی در این روند، کمک نماید که دو طرف دعوا در مورد ازسرگیری تجارت نفت به توافقاتی دست یابند. وی در این راستا نیز به مذاکرات و معاملات مسکو با شرکت ملی نفت لیبی،دولت و پارلمان لیبی اشاره نمود که مصداق بارز این همکاری، توافقنامه بین روس‌نِفت (Rosneft) و شرکت ملی نفت لیبی (NOC) در سال 2017 با محوریت اکتشاف و تولید نفت می‌باشد. همچنین وزیر امور خارجه روسیه در جمع‌بندی نظرات خود (در رابطه با تأثیر توافق 2020 بر بازار جهانی نفت، قیمت‌ها و حامل‌های انرژی) افزود:«بدون شک این موارد در روند مذاکرات و تعاملات تجاری تأثیرگذار خواهد بود. علاوه بر این موضوع، از موارد مهم دیگر آن که ماریانا بلنکایا نویسنده برجسته نشریه کامرسانت، اظهار نمود:«با توجه به دغدغه واشنگتن در مورد گسترش نفوذ سیاسی و نظامی روسیه در لیبی، شاید مشارکت مسکو در این جنگ همان اتفاقی است که در سال 2020 توجه واشنگتن را مجدداً به سمت لیبی جلب نمود.» نظر به این که اهداف سیاست گذاری مسکو بر پایه ایجاد صلح و تعادل در غرب با اتکا بر تجارب کسب شده از سال 2020 می‌باشد؛ دور از ذهن نیست که روسیه همچنان به افزایش حضور خود در لیبی در سال 2021 ادامه خواهد داد.

همچنین در ادامه باید اشاره کرد، تحرکات و تلاش روسیه برای ایجاد توازن در غرب را می‌توان به‌ طور ویژه از مداخلات این کشور در جنگ داخلی سوریه که در سپتامبر 2020 پنجمین سالگرد خود را پشت سر گذاشت بررسی و مشاهده نمود؛ لذا از سال 2015، مشارکت مستقیم در این کشور از جانب روسیه افزایش ‌یافته است و تغییر رویه به سمت دخالت نظامی نیز به‌ عنوان یک نقطه عطف در این زمینه، قابل‌ توجه و بررسی می‌باشد. مسکو در این راستا خود را در کنار رژیم بشار اسد با اهدافی نظیر اقدام به تأمین سلاح، سرمایه‌گذاری‌های نفتی و دسترسی نظامی در حوزه‌ی دریایی، قرار داده است و این فرآیند کاری خود را با محوریت مقابله با گروه‌های اسلام‌گرای رادیکال پیگیری می‌نماید.

نکته مهم دیگر آن است که سیاست‌های روسیه در سوریه، بازگشت به خاورمیانه با هدف بازیابی وضعیت «قدرت بزرگ» را پیگیری می­کند.

همچنین درحالی‌که روسیه در مقابله با منافع غربی آرمان‌­های مهمی در سر دارد، روابط روسیه با سایر کشورها در خاورمیانه و طرفینی که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در این جنگ پنج‌ساله مشارکت دارند به تداوم پیشبرد سیاست‌های مسکو کمک بسزایی خواهد کرد. در انتها باید افزود، علیرغم تأثیرات چالش‌برانگیز کووید-19 و کاهش قیمت نفت در سال 2020، مسکو رویه خود در سال 2021 را تغییر نخواهد نداد.

Source: Diana, Galeeva. (2021), “Russia in the Middle East in 2021: Learning from 2020”, Available at: https://blogs.lse.ac.uk/mec/2021/01/21/russia-in-the-middle-east-in-2021-learning-from-2020/, (Accessed On: 30/01/2021), (Published On: 21/01/2021)

جهت ارجاع علمی: دیانا گالیوا، «روسیه در خاورمیانه در سال 2021: آموزه‌هایی از سال 2020»، مترجم: هیراد مخیری، تاریخ انتشار در

سایت مرکز: ۱۴۰۰/7/17

https://www.cmess.ir/Page/View/2021-10-09/4881