گزارش نشست مجازی گروه نفت، گاز و انرژی های نو
" دگردیسی مفهوم امنیت انرژی؛ سازوکار بازی سازی اوپک و آژانس بین المللی انرژی "
نشست مجازی گروه نفت، گاز و انرژی های نو روز چهارشنبه 28 مهر ماه 1400 با عنوان" دگردیسی مفهوم امنیت انرژی؛ سازوکار بازی سازی اوپک و آژانس بین المللی انرژی " در دو بخش با ارائه احسان جنابی پژوهشگر ارشد امنیت انرژی و دکتر اعتماد باقری پژوهشگر حوزه انرژی برگزار شد. در این نشست تخصصی دکتر قدیر نصری رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، دکتر رحمت حاجی مینه مدیر گروه نفت، گاز و انرژی های نو و جمعی از اعضا و علاقه مندان حضور داشتند.
در ابتدا دکتر طاهر حیدرزاده مدیر نشست و یکی از اعضای گروه مطالعاتی نفت، گاز و انرژی های نو مباحث مقدماتی را در پاسخ به این پرسش مطرح کرد که نقش بازیگرانی نظیر اوپک و آژانس بین المللی انرژی در تحول مفهوم امنیت انرژی چیست؟
دکتر باقری بخش نخست نشست را با پرداختن به تحول مفهوم امنیت انرژی آغاز کرد. از نقطه نظر وی انرژی عاملی کلیدی در پویشهای اقتصاد بین المللی است و از جایگاه ژئواستراتژیک، ژئو اکونومیک و ژئوپلیتیک برخوردار است و در نوع خود همواره با تحولات همه جانبه همراه بوده است.
از نظر این کارشناس حوزه انرژی، تحول مفهوم امنیت انرژی در عصر ارتباطات تحت تأثیر عوامل پیشران ترکیبی صورت گرفته است و از جمله این عوامل می توان به افزایش جمعیت جهانی، مباحث کربن زدایی، توسعه سریع فناوری های نوین و تغییر الگوهای زندگی، مخاطراتی مانند پاندمی کرونا و شیفت قدرت از ژئوپلیتیک به ژئواکونومیک اشاره کرد. افزون بر این، شیفت میزان تقاضای انرژی از انرژی های تجدیدناپذیر به انرژی های تجدیدپذیر، همچنین تغییر میزان تقاضا از کشورهای توسعه یافته به کشورهای درحال توسعه و تنش های نوظهور ملی و فراملی تأثیرگذار بر امنیت انرژی از دیگر مؤلفه هایی هستند که مطابق با دیدگاه وی نقش بازیگران جهانی را در بازار جهانی انرژی و مدیریت کارآمدی انرژی برجسته می کنند.
در ادامۀ بحث پیرامون تحول مفهوم امنیت انرژی، وی افزود: امنیت انرژی موضوعی پویا و چندبعدی است و اهمیت آن دغدغه تمامی بازیگران عرصه انرژی است. در این میان به دیدگاه صاحب نظرانی مانند دانیل یرگین اشاره کرد که امنیت انرژی را دربرگیرنده امنیت عرضه و تقاضا می داند. براین اساس از نظر وی دسترسی منصفانه به انرژی و توزیع منصفانه آن در عرصه بین الملل از اهمیت بارزی برخوردار است. یکی دیگر از صاحب نظران نیز امنیت انرژی را مقوله تمام عیار انرژی تلقی می کند بهگونه ای که بر تمامی مسائل تأثیرگذار است و از آن ها نیز تأثیر می پذیرد.
وی تأکید کرد: ترکیب دو واژه امنیت و انرژی نشان از هم افزایی این موضوع دارد و بر پیچیدگی تحول انرژی تأثیرگذار است که با ورود فناوری های جدید اهمیت روزافزونی نیز پیدا می کند. بنابراین تعاریف ثابتی از امنیت انرژی وجود ندارد و شاخص های متعددی برای آن تعیین شده که ازجمله میتوان از در دسترس بودن، قابل اعتماد بودن، مقرون به صرفه بودن و قابل خرید بودن نام برد. از نظر وی قابل اعتماد بودن به متنوع سازی منابع از زنجیره عرضه، ترمیم پذیری و یا کاهش تقاضای انرژی برای کم کردن فشار وارد بر زیرساخت ها و ظرفیت اضافی در صورت بروز نارسایی برمی گردد و قابل خرید بودن آن مرتبط با قیمت انرژی است.
در پرداختن به اقداماتی که در مورد امنیت انرژی صورت گرفته است وی به تنوع بخشی ژئوپلیتیک یعنی توجه به مناطق مختلف انرژی خیز برای تأمین انرژی، تنوع در نوع انرژی، انرژیهای مصرفی عاری از کربن اشاره کرد. دکتر باقری سخنان پایانی خود را پیش از ورود به بخش دوم نشست و بحث در مورد بازی سازی اوپک به تاریخچه، اهمیت نفت و تأسیس اوپک اختصاص داد.
آقای جنابی در دومین بخش نشست، پس از ارائه تعریفی از انرژی و امنیت انرژی به ترسیم بازیگری اوپک و آژانس بین المللی انرژی پرداخت. مطابق با تعریف مشترک مورد توافق کشورهای توسعه یافته و کشورهای صادر کننده انرژی، امنیت عرضه و تقاضا دو روی یک سکه هستند. استفاده تولیدکنندگان از چشم انداز تقاضا، راه نیل به این هدف خواهد بود تا با اطمینان نسبی برای توسعه میادین نفت و گاز خود برنامه ریزی کنند. از نظر وی کاهش سهم سوخت های فسیلی طی چند دهه آینده و جایگزینی آن ها با انرژی های تجدیدپذیر به واسطه الزام به اجرائی کردن مصوبات COP و NDC در راستای کاهش انتشار و با تحت تأثیر قرار دادن میزان دسترسی و عرضه انرژی، می تواند امنیت انرژی در منطقه خاورمیانه را دست خوش تغییرات قابل توجهی قرار دهد.
وی به دنبال بحث در مورد تحولات بین المللی اخیر نظیر تحولات قیمت نفت، مداخله چین در بازار نفت، واکنش عربستان به درخواست افزایش عرضه و ... دو بازیگر اصلی بازار نفت یعنی اوپک و آژانس بین المللی انرژی را با اتکا به تاریخچه و هدف از تأسیس آنها معرفی کرد، سپس ذخایر استراتژیک نفتی و اقدامات آمریکا و چین برای آزادسازی بخشی از ذخایر استراتژیک نفتی را مورد بررسی قرار داد. از نقطه نظر وی تغییر در رویکرد چین و آمریکا نسبت به فروش ذخائر استراتژیک با انگیزه بازگشت به قیمت دلخواه آنهاست، چرا که قیمت فعلی نفت را برای اقتصاد خود آسیب زا تلقی می کنند.
در پی ارائه آماری از برآورد اوپک و آژانس بین المللی انرژی از رشد تقاضا و تولید، همچنین مقایسه پیش بینی آن ها با هم، وی به تغییرات اخیر در سیاست های انرژی تأکید کرد که بر تسریع دوران گذار انرژی متمرکز شده است. سیاست گذاران بسیاری از کشورها بر این امر واقف هستند که لازم است اقدام برای مقابله با تغییرات آب و هوایی برای دست یابی به انتشار صفر تا سال 2050 تسریع شود.
این پژوهشگر ارشد امنیت انرژی با ارائه آمار به آخرین تحولات در سیاست انرژی کشورهایی نظیر روسیه، هند و کشورهای حوزه خزر پرداخت و در پایان و جمع بندی سخنان خود گفت: تأمین پایدار و قابل اعتماد انرژی دارای ابعاد سه گانه اقتصادی، زیست محیطی و ژئوپلیتیک است که هر سه بعد در کنار یک دیگر باید مورد توجه قرار گیرند. استفاده از داده های موجود در منابع آماری مختلف، رصد مستمر تقاضای جهانی و زیر نظر داشتن سیاست ها و مقررات مالی و مالیاتی و زیست محیطی در کشورهای مصرف کننده می توانند در تصمیم گیری ها و برنامه ریزی های تولیدگنندگان بسیار مفید باشد. همچنین پرهیز از تنش های سیاسی با همسایگان، رقبا و مقررات زدائی می تواند موجبات حضور سرمایه گذاران و شرکت های بین المللی صاحب فناوری های به روز را در کشورهای تولید کننده تسهیل کند.
وی در ادامه افزود: اجرای طرح های کارآیی انرژی و سرمایه گذاری تدریجی در تجدیدپذیرها می تواند توان صادراتی و به تبع آن توان مالی کشورهای صادرکننده را ارتقا دهد تا با درآمدهای حاصل از صادرات قادر باشند در مسیر توسعه میادین نفت و گاز گام بردارند. تنوع بخشی به خریداران انرژی نیز می تواند تاحدود بسیار زیادی موجبات بهره مندی از امنیت انرژی را برای صادر کنندگان فراهم نماید. وی هم چنین تاکید کرد ایجاد ظرفیت تولید و ارتقای آن، مستلزم سرمایه گذاری و بهره مندی از فناوری های به روز است.
پس از پرسش و پاسخ حاضرین، این نشست در بخش پایانی، با جمع بندی دکتر حاجی مینه در خصوص سیر تحول مفهوم امنیت انرژی و ضرورت نگاه چند بعدی به این مفهوم خاتمه یافت.
جهت ارجاع علمی: احسان جنابی، اعتماد باقری، « دگردیسی مفهوم امنیت انرژی؛ سازوکار بازی سازی اوپک و آژانس بین المللی انرژی»، تاریخ انتشار سخنرانی در سایت مرکز : 1400/8/3
https://www.cmess.ir/Page/View/2021-10-25/4897
تهیه و تنظیم گزارش: گلاره رستگارنیا، دبیر گروه نفت، گاز و انرژی های نو
نویسنده
گلاره رستگارنیا (دبیر گروه)
گلاره رستگارنیا دبیر گروه نفت، گاز و انرژی های نو در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه است. وی دانشجوی دکتری رشته روابط بین الملل در دانشگاه آزاد واحد کرج می باشد. حوزه مطالعاتی خانم رستگارنیا مسائل خاورمیانه و انرژی می باشد.