ائتلاف عربی _ عبری و تلاش برای ایجاد نظم جدید منطقه ای

نویسنده: علی عیدی پور، عضو گروه مسائل استراتژیک خاورمیانه

عادی سازی روابط میان اسرائیل و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را باید از زوایه سیستمی تجزیه و تحلیل کرد. در نگاه سیستمی، ما با دو سطح کلان و منطقه ای سرو کار داریم. در سطح کلان، شاهد تنش فزاینده بین آمریکا و چین هستیم که نماد افول نظم بین المللی موجود و گذار به نظم جدید است. این افول و گذار، موجب تجدیدنظر در استراتژی کلان آمریکا در کاهش یا خروج احتمالی نیروهای خود از منطقه خلیج فارس و تمرکز بر حضور در منطقه دریای جنوبی چین گردیده است تا از سلطه منطقه ای چین در آن ناحیه جلوگیری کند. در سطح منطقه ای، وجود رقابت شدید میان «متحدان عربی» آمریکا در حاشیه خلیج فارس و ایران از یک طرف و دشمنی میان «متحد عبری» آمریکا و ایران از طرف دیگر، مشخصه اصلی ساختار منطقه است. رقابت «متحدان عربی» و دشمنی «متحد عبری» آمریکا، با ایران، زمینه شکل گیری ائتلاف عربی _ عبری را بوجود آورده که جایگزینی برای خروج احتمالی نیروهای آمریکایی از منطقه است تا خلاء قدرت را پر نماید.

در نگاه سیستمی به نظام بین الملل، منطقه یک جزء مهم از کل سیستم است، چرا که کشورها به عنوان کوچکترین جزء تشکیل دهنده سیستم بین المللی،خود عضوی از سیستم منطقه ای محسوب می شوند که نظم ابتدا باید در این حوزه حفظ گردد و معمولا عدم توان «سیستم های تابعه» در حفظ نظم منطقه ای است که سبب برهم خوردن نظم بین المللی می شود. به همین دلیل آمریکا تلاش کرده است تا قبل از خروج احتمالی از خلیج فارس بین متحدین خود در این منطقه ائتلافی ایجاد کرده تا در نبود خود، کماکان نظم مورد نظرش در این منطقه حفظ و منافعش تامین گردد.

چنانچه توافق و ائتلافی بین متحدین آمریکا در خاورمیانه و خلیج فارس شکل نگیرد،تسلط منطقه ای آمریکا در این مناطق حساس از بین خواهد رفت. در کنار این مورد، توافق احتمالی میان چین و ایران را هم باید مد نظر داشت که در صورت نهایی شدن،در «بلند مدت» فضا را برای نفوذ چین در این منطقه و همزمان گسترش نفوذ ایران مهیا خواهدکرد که نتیجه آن باخت آمریکا در منطقه خلیج فارس و به تبع آن احتمالا باخت در «بازی بزرگتر» است.

در این میان،کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس عضوی از «سیستم تابعه ی خلیج فارس» هستند اما اسرائیل جزء این سیستم تابعه نیست. در خصوص حضور اسرائیل در منطقه خلیج فارس و شرکت در نظم جدید منطقه ای مد نظر آمریکا باید به «نگرش سیستم تابعه» اشپیگل و کانتوری، رجوع کرد. طبق این نگرش، هر کشور تنها عضو یک سیستم منطقه ای می باشد به استثنای دو مورد: یکی، قدرتمندترین دولتها که در «سیستم های تابعه مختلف» مشارکت خواهند داشت و دوم، برخی کشورها که در «حد فاصل بین دو سیستم تابعه» قرار دارند و ممکن است عضو هر دو سیستم تابعه مجاور باشند.در این مورد آمریکا به عنوان ابرقدرت نظامی و قدرت اول اقتصادی دنیا در تمام سیستم های منطقه ای از جمله سیستم منطقه ای خلیج فارس حضور دارد.از سوی دیگر،اسرائیل به عنوان کشوری که عضو سیستم تابعه خاورمیانه است از طریق ائتلاف با کشورهای عرب حوزه خلیج فارس،خود را جزئی از سیستم تابعه خلیج فارس نیز می داند و حضور این کشور در خلیج فارس از این طریق توجیه خواهد شد.

یک نکته مهم در خصوص تلاش آمریکا برای وارد کردن اسرائیل به سیستم منطقه ای خلیج فارس وجود دارد و آن اینکه آمریکا به خوبی می داند که کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس هرگز قادر به مهار نفوذ منطقه ای ایران نخواهند بود.­بنابراین آمریکا به یک نیروی نظامی قدرتمند نیاز دارد تا بتواند موازنه قدرت را در خلیج فارس به نفع خود حفظ نماید. به همین دلیل است که آمریکا تلاش کرده و خواهد کرد تا ائتلاف عربی_عبری را در منطقه خلیج فارس شکل دهد.

در این بین رهبران آمریکایی یک نکته حیاتی را نادیده گرفته اند. اصولا در هر سیستم منطقه ای، زمانی نظم برقرار می شود که بازیگران عمده و مهم در آن حضور داشته باشند. به عنوان نمونه تاریخی می توان به هماهنگی و همکاری ایران و عربستان در دهه هفتاد میلادی جهت برقراری نظم در خلیج فارس اشاره داشت.در آن زمان انگلستان تلاش نمود تا خلاء ناشی از خروج نیروهای خود از خلیج فارس را با برقراری روابط نزدیک میان ایران و عربستان برطرف نماید.از نظر تاریخی ایران و عربستان دو کشور بزرگ منطقه خلیج فارس هستند و هرگونه نظم و ترتیبات منطقه ای بدون حضور یکی از این دو قدرت بزرگ منطقه ای، منجر به شکست خواهد شد. به همین دلیل باید در موفقیت «نظم منطقه ای جدید مد نظر آمریکا»، تردید کرد. برای این تردید، دشمنی بنیادین بین ایران و اسرائیل به خوبی کفایت می کند.

گسترش تنش میان «تهران» و «تل آویو» به منطقه خلیج فارس نه تنها نظم را برای سیستم تابعه خلیج فارس به ارمغان نمی آورد، بلکه در آینده باید شاهد افزایش درگیری ها و تنش ها در این منطقه باشیم.در این رابطه باید به برنامه هسته ای ایران و حساسیت جدی اسرائیل نسبت به این برنامه توجه کافی شود.اسرائیل از بیش از یک دهه گذشته تا کنون اقدامات متعدد تروریستی و خرابکارانه ای را برای متوقف کردن برنامه هسته ای جمهوری اسلامی انجام داده است و باید انتظار داشته باشیم که در آینده نیز این قبیل اقدامات ادامه داشته باشند،البته به شیوه ای دیگر و احتمالا خطرناک تر.

در این زمینه باید صحبت های نفتالی بنت،نخست وزیر اسرائیل را کاملا جدی گرفت که در تیر ماه امسال با اشاره به این که اسرائیل چهل سال پیش کوره اتمی در دست ساخت عراق را بمباران کرد،تلویحا بعید ندانست که اسرائیل این اقدام را تکرار نکند و البته این بار علیه ایران. بنت،اخیرا نیز با اشاره به گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی درخصوص برنامه هسته ای ایران عنوان کرد«گزارش آژانس نشان می دهد که زمان اقدام هم اکنون است».در همین زمینه دولت اسرائیل بودجه ای یک میلیارد و پانصد میلیون دلاری برای طرح آماده سازی نیروهای مسلح این کشور برای حمله احتمالی به سایت های هسته ای ایران اختصاص داده است.این اظهارات مقامات اسرائیلی در کنار اقدامات تروریستی گذشته آنها در ایران و نیز عملکرد چند ماهه اخیر این کشور در تسریع ائتلاف سازی با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس،حکایت از آینده ای کاملا متشنج و پرآشوب در جوار مرزهای ایران دارد.

نکته حائز اهمیت ویژه در ائتلاف عربی-عبری،این که برای اسرائیل اولویت با همکاری های اطلاعاتی و امنیتی با بحرین،امارات متحده عربی و سایر امیرنشین های خلیج فارس است که می تواند برای ایران خطر جدی در بر داشته باشد.در خصوص همکاری امنیتی و اطلاعاتی میتوان به عملیات مشترک امنیتی ای اشاره کرد که از 19 آبان(10 نوامبر) به مدت5 روز با شرکت نیروهای دریایی اسرائیل،امارات متحده عربی،بحرین و با حضور یک ناو جنگی آمریکا در دریای سرخ برگزار شد.در این زمینه کشوری که دارای اهمیت فوق العاده ویژه خواهد بود،بحرین است که برای اسرائیل سودمند و برای ایران خطرناک می باشد.اهمیت بحرین از این نظر است که چنانچه اسرائیل در این کشور دارای پایگاهی شود،میتواند از آن پایگاه جنگنده های F35 رادارگریز خود را برای حمله به سایت های هسته ای ایران اعزام کند.دو نکته در مورد جنگنده F35 وجود دارد که تا کنون مانع استفاده اسرائیل از این جنگنده علیه ایران شده است.اول،برد عملیاتی 600 مایلی(965 کیلومتری)آن است که اجازه پرواز مستقیم از اسرائیل به ایران را نمی دهد.دوم،عدم توانایی حمل بمب این جنگده است.چنانچه اسرائیل در بحرین دارای پایگاه شود محدودیت برد عملیاتی جنگنده F35 مرتفع خواهد شد. در مورد عدم توانایی حمل بمب،از مدتها قبل زمزمه هایی وجود دارد که ارتش اسرائیل در تلاش است تا قابلیت حمل بمب را به جنگنده F35 اضافه نماید.برطرف شدن این دو نقیصه راه را برای حمله نظامی اسرائیل به ایران هموار میکند و این خطر کاملا جدی است.

اسرائیل نشان داده که حاضر به پذیرش هیچ کشور هسته ای در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس نبوده و نخواهد بود تا انحصار هسته ای خود را حفظ نماید.بنابراین باید این اقدامات اسرائیل را به دقت و با تیزبینی دنبال کرد تا در آینده غافلگیر نشویم. در این میان ایران باید در یک اقدام حساب شده و سنجیده، با عادی سازی روابط خود با عربستان و به تبع آن با سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس،ائتلاف عربی-عبری را عقیم کرده و مانع حضور اسرائیل در مرزهای حیاتی خود گردد.

سوابق تاریخی روابط ایران و عربستان نشان میدهد با وجود مسائل اختلاف برانگیز مذهبی،فرهنگی،سیاسی و اقتصادی، ایران و عربستان به علت منافع مشترک،ناگزیر به کنار گذاشتن اختلافها بوده اند. ایران باید این واقعیت را بپذیرد که در حال حاضر اختلافات و تنش هایی که در رابطه با عربستان دارد به مراتب کم خطر تر از دشمنی و خطری است که از جانب اسرائیل علیه ایران وجود دارد.خوشبختانه مذاکرات بغداد دریچه ای امیدوار کننده برای عادی سازی روابط بین ایران و عربستان است که نباید این فرصت را از دست داد. ایران با عادی سازی روابط با عربستان و تاثیر انکار ناپذیر عربستان بر سایر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس،می تواند تا حدود زیادی مانع از ایجاد پایگاهی برای نیروهای اسرائیل در این کشورها شود.

جهت ارجاع علمی: علی عیدی پور، « ائتلاف عربی _ عبری و تلاش برای ایجاد نظم جدید منطقه ای»، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1400/9/20