سیاست انرژی سبز چین؛ آینده بازار انرژی خاورمیانه

نویسنده: شیرین حداد زند، پژوهشگر مهمان و عضو گروه بررسی ملاحظات استراتژیک چین در خاورمیانه

با اتخاذ سیاست در های باز چین و به حرکت درآمدن چرخ‌ های توسعه این کشور ، انرژی و به موازات آن مفهوم امنیت انرژی به بخش جدایی‌ناپذیر سیاست خارجی دولت پکن در عرصه بین‌الملل مبدل گردید. ازاین‌رو، تحولات بین‌الملل، نوسانات قیمت در بازار انرژی و از سویی مسئله محیط‌زیست را می‌توان به عنوان محرکه های اصلی در چرخش آرام سیاست انرژی چین مشاهده کرد.

سیاست انرژی سبز پکن

در سال‌های اخیر، مقامات پکن رویکرد سیاست گذاری سبز غیر مخرب را دنبال و سرلوحه سیاست انرژی خود قرار داده‌اند که دلیل آن را می‌توان به وضوح در نگرانی مداوم در زمینه ثبات سیاسی و هزینه اقتصادی مشاهده کرد که رابطه غیرقابل‌انکاری با ثبات و امنیت انرژی دارد؛ ازاین‌رو، چین «تمدن زیست‌محیطی» را هسته فرایند مدرن سازی خود قرار داده است.

دولت چین در درجه اول سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدید پذیر را در اولویت قرار داده تا خطرات بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی که پیوندی عمیق و ناگسستنی با امنیت انرژی دارد را کاهش دهد. در مارس 2022، چین چهاردهمین برنامه پنج‌ساله را برای بخش انرژی منتشر کرد که برنامه توسعه انرژی را تا سال 2025 پوشش می‌دهد و به عنوان اولین برنامه مالی ویژه انرژی که پس از تعهدات چین در خصوص کاهش و حذف انتشار کربن قلمداد می‌شود. این برنامه در قالب اهداف بلندمدت انتقال و استقرار یک سیستم انرژی مدرن قرار دارد که به مسائل امنیت انرژی عرضه سوق داده می شود. نمودار فوق به وضوح سیاست انرژی دولت پکن را نشان می‌دهد که با سرعتی فزاینده این مسیر را طی می‌کند. طبق برنامه بلندمدت دولت پکن بر این اساس پایه‌ریزی شده است که انرژی تجدید پذیر این کشور از 2.50% در سال 2020 به 6.20% در سال 2050 برسد و شیب صعودی این روند را نیز می‌توان از سال 2010 تا 2020 به وضوح مشاهده کرد. از همین رو، چین در حال حاضر در ارقام تولید انرژی‌های تجدید پذیر پیشرو است و بزرگ‌ترین تولیدکننده انرژی بادی و خورشیدی در جهان و بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار داخلی و خارجی در انرژی‌های تجدید پذیر محسوب می‌شود(Chiu, 2020: P.3).

Source: Compiled by authors from Energy Research Institute National Development and Reform Commission, 2019

بر این اساس، چین سیاست‌هایی را برای بهینه‌سازی ساختار در قالب ترویج تنوع و جایگزینی انرژی در بخش حمل‌ونقل؛ تجدید ساختار و ارتقاء بخش پتروشیمی؛ کنترل وابستگی فزاینده بیش‌ازحد به نفت خارجی از طریق اجرای سیاست‌های خاص در زمینه واردات و صادرات فرآورده‌های نفتی و مواد خام در چارچوب حفاظت از امنیت انرژی و اهداف تمدن زیست‌محیطی از طریق توسعه سبز و کم‌کربن دنبال می‌کند. ازآنجایی‌که قدرت چین پیوند ناگسستنی با اقتصاد دارد، تلاش‌های رهبران پکن در جهت ایجاد توازن و دست‌کاری اولویت‌های رقابتی و تضمین ثبات و رشد اقتصادی و از ‌سویی پیگیری کربن‌زدایی این امر را پیچیده‌تر کرده است.

بنابراین، سیاست انرژی پکن در صورت اجرایی شدن؛ تبعات گسترده‌ای در بازار انرژی جهانی و به موازات آن بازار انرژی خاورمیانه برجای می‌گذارد که در ادامه به بررسی مواردی چند از آن پرداخته و در نهایت به سناریوهایی که در آینده بازار انرژی خاورمیانه ممکن است با آن مواجه ‌شود؛ پرداخته می‌شود.

سیاست انرژی سبز پکن و آینده بازار انرژی خاورمیانه

از منظر تنوع‌ بخشی منابع، سیاست‌گذاران پکن تمامی منافع اقتصادی خود را در کشورهایی که دارای ذخایر انرژی وافر هستند؛ گسترش می‌دهند و در نهایت، با اتخاذ سیاست خارجی بر پایه نظریه نئومرکانتیلیسم روابط چین با کشورهای خاورمیانه بهبود یافته؛ به‌گونه‌ای که گسترش روابط با کشورهای مذکور و سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و گاز به اولویت اساسی در سیاست خارجی چین مبدل گشته است. نمودار فوق به وضوح میزان وابستگی چین به معاملات نفتی با کشورهای خاورمیانه را نشان می‌دهد که 50% از نیاز چین به انرژی از منطقه خاورمیانه تأمین می‌شود که نیمی از واردات انرژی این کشور است.

Source: Compiled by authors IEA.GOV, 2022

بنابراین، بی‌ثباتی قیمت در چند سال اخیر رابطه میان چین و تأمین‌کنندگان انرژی در خاورمیانه را به شدت تحت تأثیر قرار داده است؛ بااین‌وجود میزان واردات انرژی از کشورهای خاورمیانه در سال 2021 افزایش داشته و دولت پکن بیشتر سهم نیاز خود را از کشورهای خاورمیانه تأمین می‌کند؛ به‌گونه‌ای که نزدیک نیمی از نیاز انرژی خود را از این منطقه کسب و دولت پکن به عنوان لنگر تقاضا به نقش‌آفرینی در بازار انرژی خاورمیانه می‌پردازد. با وجود جو اقتصادی و ژئوپلیتیکی پرآشوب در عرصه جهانی، وابستگی متقابل پیچیده انرژی چین با کشورهای خاورمیانه دست‌نخورده باقی‌مانده است؛ اما توجه بدین نکته ضروری است که این وابستگی متقابل پیچیده نه چین و نه شرکای اقتصادی-تجاری خاورمیانه‌ای این کشور را از اتخاذ رویکردها و تاکتیک‌های فرصت‌طلبانه در جهت پیشبرد منافع خود منع نکرده که تبلور آن را می‌توان در سیاست‌های نوین انرژی پکن در قالب افزایش معاملات انرژی با روسیه و از سویی به کارگیری سیاست انرژی‌های سبز مشاهده کرد.

وابستگی شدید چین به سوخت‌های فسیلی منطقه و از سویی نگرانی‌های مربوط به امنیت انرژی سبب گشته تا دولت پکن درصدد تنوع‌بخشی برای حفظ بازار انرژی و رشد و تنوع بخشیدن به اقتصاد خود برآید. بنابراین، ترکیب عرضه-تقاضا و ناآرامی‌های ژئوپلیتیکی بازار انرژی، دولت پکن را بر آن داشته تا امنیت انرژی را به عنوان موتور اصلی حرکت توسعه و پیشرفت اقتصادی در اولویت قرار دهد. ازاین‌رو تلاش در جهت سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت در زمینه انرژی‌های تجدید پذیر گواهی روشن در جهت احساس ناامنی دولتمردان پکن به سبب تحولات و نوسانات ارزش سوخت‌های فسیلی است. بااین‌وجود در عرصه عمل می‌توان مشاهده کرد که دولت پکن با وجود برنامه‌ریزی‌های بلندمدت همچنان به سوخت‌های فسیلی وابسته و به شدت به منابع خارجی متکی خواهد بود. در نهایت باید بدین نکته توجه داشت که هرگونه تحول در سیاست انرژی دولت پکن در بلندمدت تأثیر مستقیمی بر بازارهای انرژی خاورمیانه برجای می‌گذارد که در این مسیر به بررسی و تبیین سه سناریو پرداخته می‌شود:

1- دولت پکن همچنان به واردات انرژی از خاورمیانه وابسته خواهد بود و چشم‌اندازی برای تغییرات عمده در این وضعیت در کوتاه‌مدت و میان‌مدت دیده نمی‌شود.

2- استراتژی دولت پکن در قالب برنامه توسعه انرژی نشانگر رویکرد انتقال زغال‌سنگ به گاز است که نشان از آن دارد که مصرف گاز طبیعی احتمالاً به رشد خود ادامه خواهد داد و انعکاس این استراتژی را می‌توان در افزایش جایگاه ایران در بازار انرژی خاورمیانه در آینده مشاهده کرد.

3- در بلندمدت سرمایه‌گذاری و مصرف انرژی سبز می‌تواند نقاط رشد جدیدی ایجاد کند؛ که توانایی ایجاد مزیت‌های رقابتی جدید چین را در سطح جهانی به ارمغان می‌آورد و از سویی به سبب اتکای کشورهای خاورمیانه به صادرات انرژی و چین به عنوان خریداری اصلی در بازار انرژی خاورمیانه؛ این بازار را با تحولات جدی روبه‌رو می‌سازد که نیازمند به کارگیری استراتژی و رویکردی نوین می‌باشد.

در نهایت باید بدین توجه داشت که گسترش سریع انرژی‌های تجدید پذیر در چین از دهه گذشته و پیگیری جدی سیاست انرژی سبز توسط سیاست‌گذاران پکن در چند دهه اخیر و سرمایه‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت در مسیر دستیابی به استراتژی انرژی‌های تجدید پذیر؛ اهمیت قابل‌توجهی برای درک توسعه اقتصادی-تجاری این کشور و به موازات آن تحول در عرصه بازار اقتصاد بین‌الملل دارد که تبعات آن را از جنبه مثبت و یا منفی می‌توان به طور اخص در بازار انرژی بین‌الملل به ویژه بازار اقتصاد خاورمیانه در سال‌های آتی مشاهده کرد. اما همان‌گونه که رویدادها و رخدادهای اخیر در چین نشان می‌دهد؛ فرایند تحول در اقتصاد مبتنی بر منابع تجدید پذیر مسیر طولانی در پیش خواهد داشت و به همین سبب وابستگی متقابل پیچیده انرژی به طور فزاینده‌ای در معاملات تجاری-اقتصادی چین با کشورهای این منطقه گسترش می‌یابد.

منابع:

-IEA.Gov. (8 August, 2022). Country Analysis Executive Summary:China. Available at: https://www.eia.gov/international/analysis/country/CHN.

-Energy Research Institute National Development and Reform Commission. (2015). China 2050 High Renewable Energy Penetration Scenario and Roadmap Study, Executive Summary, 1-35.

- Chiu, D. (2020). The East Is Green: China’s Global Leadership in Renewable Energy. CSIS. Available at: https://www.csis.org/east-green-chinas-global-leadership-renewable-energy.

جهت ارجاع علمی: شیرین حدادزند، « سیاست انرژی سبز چین؛ آینده بازار انرژی خاورمیانه»، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1401/6/9