چند سوال از باکو پیرامون حمله مسلحانه به سفارت
نویسنده: دکتر احمد کاظمی، دکترای حقوق بین الملل و پژوهشگر ارشد مسایل اورآسیا
روز جمعه هفتم دی / 27 ژانویه واقعه تلخی در نتیجه حمله مسلحانه فردی به نام «یاسین حسین زاده» به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران روی داد که منجر به کشته شدن مسئول امنیتی سفارت و زخمی شدن دو دیپلمات این سفارتخانه گردید. این اقدام مجرمانه که بر اساس اعتراف ضارب، با انگیزه های شخصی صورت گرفت، با ورود به موقع نیروی انتظامی و دستگیری وی که دو فرزند خردسالش را نیز به همراه داشت به پایان رسید. بلافاصله مقامات عالیرتبه ایران از جمله رئیس جمهور و وزیر امورخارجه با تسلیت و ابراز همدردی با دولت، ملت و بازماندگان دیپلمات جانباخته، در دستورات و موضع گیری که حاکی از پایبندی عملی ایران به اصل حسن همجواری و کنوانسیون 1961 وین در خصوص روابط دیپلماتیک (ناظر به تامین امنیت اماکن و اشخاص دیپلماتیک) می باشد، بر پیگیری حقوقی و قضایی موضوع و مجازت ضارب تاکید کردند.
بر اساس تجارب جهانی و منطبق بر عُرف حقوقی و سیاسی ، در این موارد طرفین از موضع گیری های عجولانه و بی اساس خودداری می کنند، علیرغم این دستگاه رسانه ای و برخی از مقامات رسمی جمهوری آذربایجان از همان ابتدا و به صورت هماهنگ، مدعی تروریستی بودن حادثه، نقش سپاه و نهادهای امنیتی ایران در آن و ادعاهایی مشابه این شدند. در چنین شرایطی ، نگارنده ضمن محکوم کردن این حادثه و ابزار همدری و تسلیت، معتقد است برای تنویر افکار عمومی می توان چند سوال در این خصوص از مقامات باکو مطرح ساخت:
اول: آیا این اولین بار است که حمله یا تعرضی به یکی مکان دیپلماتیک در دنیا می شود؟ رفتار دیگر کشورها در این خصوص چگونه بوده است و اساسا جمهوری آذربایجان در سایر موارد مشابه چگونه برخورد کرده است؟
دوم : چرا جمهوری آذربایجان در حادثه حمله به سفارت این کشور در لندن در مرداد 1401 توسط گروه کویتی اتحاد خدام المهدی که زمان قابل توجهی هم طول کشید نه پلیس لندن را متهم به قصور کرد و نه هیاهوی تخلیه سفات و تعلیق یا تقلیل سطح روابط را مطرح ساخت؟ چرا در آن حادثه رسانه های جمهوری آذربایجان به شدت مدیریت شدند، مطلب منفی قابل توجهی علیه لندن منتشر نشد و حتی موضوع احتمال حمله به مراکز دیپلماتیک به نوعی عادی بازنمایی و نهایتا موضوع بدون تنویر افکار عمومی از ریشه های این حمله مسدود شد.
سوم : چگونه است که در این حادثه باکو صبر پیشه نکرده و انبوهی از اتهامات را روانه ایران گردید اما زمانی که در دسامبر 2016 (آذر 1395) آندره کارلوف قهرمان ملی و سفیر روسیه در ترکیه در یک مراسم هنری در جلوی چشمان بهت زده حضار و مقابل دوربین به ضرب چندین گلوله توسط آلتین تاش که ادعا شد از پلیس آنکارا اخراج شده، کشته شد، جمهوری آذربایجان طرفین را نه به طرح ادعاهای تروریسم دولتی بلکه به خویشتنداری، همکاری و مساعی مشترک جهت پیگیری همه جانبه فراخواند؟
چهارم: طبیعی است که پروتکل های دیپلماتیک مربوط به تامین امنیت اشخاص و اماکن برای همه کشورها لازم الاجراست، اما سوالی که از مقامات باکو می شود این است که اگر به این پروتکل ها پایبندند چرا بارها زمینه تعرض و توهین به ارزشهای ملی و مذهبی ایران در مقابل سفارت این کشور با همکاری پلیس را فراهم ساخته اند؟
پنجم: پیرو سوال قبلی، آیا قتل گئورگن مارکاریان افسر ارمنی با تبر توسط رامیل صفر اوف افسر آذری در یک اجلاس رسمی و آموزشی ناتو در بوداپست در سال ۲۰۰۴ نقض پروتکل های دیپلماتیک نبود. پس چرا باکو به جای عذرخواهی، به صفراوف پس از انتقال وی به باکو در سال ۲۰۱۲ توسط الهام علی اف ارتقا درجه داده شد؟
ششم : ضیافت عسگراف نایب رئیس مجلس جمهوری آذربایجان که حدود دو هه است که ریاست نمایندگی هیات نمایندگی جمهوری آذربایجان در مجمع پارلمانی ناتو را بر عهده دارد و به دلیل اشتهار در ناتوگرایی به عنوان سخنگوی غیررسمی ناتو در پارلمان باکو محسوب می شود، در همان ساعات اولیه مدعی شد حمله مسلحانه به سفارت، تروریسم دولتی است؟! آیا وی از معنای تروریسم دولتی خبر ندارد یا این محافل رسمی جمهوری آذربایجان، تلاش دارند به جای پاسخگوی به ابهامات این حادثه، از آن برای پیشبرد ایران هراسی و خوش خدمتی بیشتر به اغراض چندگانه رژیم صهیونیستی علیه ایران استفاده کنند؟ آیا مقامات باکو نمی دانند که «تروریسم دولتی» ویژه رژیم آپارتایدی صهیونیستی است که مقامات باکو در ماه های اخیر با پا گذاشتن روی آرمان های مردم جمهوری آذربایجان، برای گشایش سفارت در آن رژیم کودک کش، سر از پا نمی شناسد؟
هفتم: چرا مقامات جمهوری آذربایجان تاکنون از پاسخ به سوالاتی که درباره میزبانی تروریست های ضد ایرانی در این کشور و همچنین نقش تبعه این کشور به عنوان عنصر اصلی هدایت و هماهنگ کننده عملیات تروریستی در حرم شاهچراغ که به شهادت 13 ایرانی منجر شد، به بهانه های متعدد از جمله بررسی موضوع طفره می روند اما در خصوص حادثه حمله مسلحانه به سفارت بلادرنگ به برچسب زدن تروریستی به ایران اقدام کردند و منتظر نتایج تحقیقات نشدند؟
هشتم : یکی از ابهامات حادثه، این است که با توجه به عدم اطلاع و عدم موافقت یاسین حسین زاده، سفارت چه نقشی در انتقال همسر وی به جمهوری آذربایجان داشته است ؟ کدام قواعد کنسولی در این روند نقض شده اند و چرا سفارت در این خصوص علیرغم مراجعات مکرر شاکی، حاضر به پاسخگویی قانع کننده به وی نشده است؟ آیا رفتار سفارت در این خصوص مصداق جرم ناپدیداری اجباری- که البته جمهوری آذربایجان کارنامه فربهای در این خصوص در کشورهای مختلف دارد- یا مصداق فراری دادن یک فرد و نقض حقوق کودکان یک خانواده نیست؟
نکته دیگر مشابهت قابل تامل موضع گیری های رژیم صهیونیستی در این خصوص با موضع گیری های دستگاه رسانه ای و سیاسی باکو است. با توجه به موارد فوق می توان گفت حتی اگر بپذیریم باکو درطراحی و به جنون رساندن یاسین حسین زاده (با توجه به مراجعات مکرر وی به سفارت، سوابق پزشکی و احتمالا اطلاع سفارت از روحیات اش) نقش نداشته باشد، اما مشخص است که جمهوری آذربایجان به جای برخورد حقوقی با این موضوع، سناریوی مشترکی با رژیم صهیونیستی با هدف پروپاگاندای سیاه علیه ایران دنبال می کند. از این رو این سوال مطرح است که هدف باکو و تل آویو از سناریو متهم کردن ایران در حادثه حمله مسلحانه به سفارت چیست؟ در پاسخ می توان به مجموعه ای از دلایل ذیل اشاره کرد:
اول : جمهوری آذربایجان بعد از جنگ دوم قراباغ (2020)، با حمایت انگلستان، رژیم صهیونیستی و ترکیه فتنه ژئوپلیتیکی دالان تورانی ناتو را با شدت دنبال می کند، اما مواضع مقتدرانه ایران از جمله رزمایش های سپاه و ارتش آن را ناکام گذاشته است، از این رو امیدوار است با استفاده از این حادثه، موجب انفعال و عقب نشینی ایران گردد.
دوم : جهش در توجه و حساسیت افکار عمومی ایران بویژه آذریهای غیرتمند به رویکردهای شیعه ستیزی سیستماتیک جمهوری آذربایجان و پیوندهای ضدایرانی دولت باکو با رژیم صهیونیستی بشدت موجب نگرانی باکو شده است. جمهوری آذربایجان تلاش دارد با اطلاق «کمپین ضد آذربایجانی » به این حساسیت افکار عمومی ایران، هرگونه جهاد تبیین درباره رویکرد دولت باکو در ایران، ممنوع و سانسور شود، تا آنها در میدان خالی، ایده های قومی را به جلو ببرند؛ از اینرو جای تعجب نیست که در بیانیه وزارت امورخارجه جمهوری آذربایجان، باصطلاح کمپین ضدآذربایجانی در ایران، عامل حادثه حمله مسلحانه قلمداد شده است؟!
سوم : در دو سال اخیر با آشکار شدن ابعاد رویکرد ضد ایرانی دولت باکو از جمله طرح ادعاهای ارضی علیه ایران از سوی الهام علی اف در موضوع باصطلاح آذربایجان ج ن و ب ی، پیوند با تکفیریها و منافقین در آلبانی و طرح فتنه دالان تورانی ناتو، لابی دلاری و قومی باکو در ایران درپیشبرد اهداف باکو علیرغم همه سرمایه گذاری، دچار استیصال و مشکل شده است؟ از این رو باکو تلاش می کند با سوء استفاده از فضای بوجود آمده از این حادثه، لابی مذکور جان تازه ای بگیرد. بویژه اینکه جدیدترین ماموریت این لابی، مجاب ساختن مقامات کشور به تمرکز صرف به مسیر جمهوری آذربایجان در دالان شمال – جنوب و عدم توجه به سه مسیر دیگر (1.آسیای مرکزی، 2.دریای کاسپین و 3.ارمنستان) می باشد. توطئه ای که در صورت اجرا، موجب تحقق طرح «مایکل دورن» افسر سابق پنتاگون مبنی بر لزوم مهار ایران و روسیه با استفاده از موقعیت ژئوپلیتیکی جمهوری آذربایجان خواهد شد.
چهارم: موضع گیری برخی از مقامات باکو در طرح ادعا علیه سپاه، ادعای تروریسم دولتی و یا موضوع تخلیه سفارت ، بخشی از کارزار ضدایرانی محور غربی – عبری از جمله پارلمان اروپا در تروریستی خواندن سپاه، سناریوی ناکام فراخوانی سفرای اروپایی، و القاء ناتوانی ایران در تامین امنیت اماکن دیپلماتیک و در چارچوب طرح صهیونیستی مرگ با هزاران ضربه است.
پنجم : باکو پس از ناکامی در اجرای دالان تورانی ناتو و انقطاع پیوندهای مردمی، فرهنگی و دینی ایران و جمهوری آذربایجان، حدود یک سال است که به بهانه کرونا مرز زمینی خود را به عبور شهروندان دو کشور بسته است، علیرغم اینکه ایران بیش از ده سال است که روادید را لغو کرده است اما باکو سال به سال بر محدودیتها جهت جلوگیری از مراودات مردمی دو کشور افزوده است. درواقع مراودات مردمی، کابوسی برای دولت باکو محسوب می شود و آنها علیرغم شعارهایشان تلاش می کنند از هر طریقی در این مراودات مانع ایجاد کنند؟ سیاهه نمایی علیه فعالیت حسینیون نیز در این راستا صورت می گیرد.
ششم: موضوع گشایش سفارت باکو در رژیم صهیونیستی علیرغم تبلیغات فراوان دولتی ، در میان مردم جمهوری آذربایجان پذیرش عمومی ندارد، حتی انتقاداتی از درون حاکمیت در این خصوص وجود دارد. از اینرو نیاز به تقویت پروپاگاندای سیاه برای عادی کردن این اقدام ضد مردمی است. مطلوب رژیم صهیونیستی آن است که همزمان با فعالیت سفارت باکو در تل آویو ، سفارت باکو در تهران تعطیل یا فعالیت اش محدود شود. ضمن اینکه کوبیدن بر این حادثه ، محمل مناسبی برای فرافکنی و انحراف افکار عمومی از بروز فاجعه انسانی در قراباغ به دلیل مسدود کردن کریدور لاچین توسط باکو می باشد که مصداق نقض امنیت ارامنه قراباغ و ارتکاب اقدام مجرمانه «به قحطی کشاندن اجباری مردم غیر نظامی » است که از منظر حقوق بین الملل، جنایت علیه بشریت محسوب می شود.
هفتم : اگرچه رژیم صهیونیستی سناریو ایجاد درگیری سخت میان ایران و جمهوری آذربایجان (اوکراینیزه کردن جمهوری آذربایجان) را در هر فرصتی دنبال میکند اما این سناریو به دلایل مختلف سیاسی، ژئوپلیتیکی ، نظامی و منطقه ای، قبل از آنکه یک تهدید واقعی باشد بیشتر یک شانتاژ روانی برای مقهور ساختن برخی محافل در ایران است که از تدوام موضع مقتدرانه در قفقاز خودداری نماید.
دلایل و انگیزه های دیگری نیز می توان به موارد فوق افزود اما آنچه که مشخص است اینکه باکو در پیشبرد منافع رژیم صهیونیستی از طریق حادثه حمله مسلحانه به سفارت عزم جدی دارد، طبیعتا ایران با تاکید مجدد بر دوستی و برادری ناگسستنی مردم دوکشور، ضمن انجام وظایف حقوقی و اخلاقی خود در بررسی جوانب این اقدام مجرمانه که بر اساس نتایج اولیه فاقد ابعاد سیاسی، امنیتی یا تروریستی می باشد، اجازه سوءاستفاده به جمهوری آذربایجان از این حادثه را نخواهد داد و تغییری در خطوط قرمز خود در قفقاز ایجاد نخواهد کرد.
♦ انتشار این مطلب به معنای تأیید محتوای آن نمی باشد و مسئولیت آن بر عهده نویسنده است.
جهت ارجاع علمی: احمد کاظمی، « چند سوال از باکو پیرامون حمله مسلحانه به سفارت »، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1401/11/9