سیاست های امنیتی در پادشاهی های خلیج فارس

Security Politics in the Gulf Monarchies.

Roberts, David

Columbia University Press

نویسنده؛ دیوید رابرتز

انتشار؛ چاپ اول 2023 در انتشارات دانشگاه کلمبیا

تهیه: شهاب دلیلی، مدیر گروه متن های اساسی در خاورمیانه شناسی

توضیح پژوهشکده: «متن های پایه و تازه» آثار جدید و مهمی هستند که به قلم دانشوران سرشناس جهان نوشته و از سوی ناشران معتبر بین المللی منتشر می شوند. از آن جا «مرور ادبیات جهانی در باب خاورمیانه شناسی» بخش مهمی از پژوهش های اساسی را تشکیل می دهد، گروه مطالعات پیشرفته متون اساسی، بر آن است که این متن ها را به صورت هفتگی معرفی و خلاصه ای از ادعاها و یافته های نویسندگان مطرح دنیا در باب خاورمیانه را منتشر کند. انتشار این آثار لزوماً به معنای تأیید محتوای آنها نیست اما اطلاع از این آثار دوران ساز و حرفه ای می تواند راهی باشد برای رهایی از تحقیقات کلی و تکراری و غیرکاربردی در زمینه پژوهش ها و مطالعات مربوط به خاورمیانه. اعضای گروه مطالعات متن های اساسی در نشست های ماهانه خود که به صورت منظم و بسته در پژوهشکده مطالعات پیشرفته خاورمیانه برگزار می گردد این متن ها را وارسی و به بحث نهاده و موارد متناسب را جهت انتشار در سایت مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه عرضه می نماید. در نظر است هر هفته یکی از این آثار را تلخیص و منتشر کنیم.

دیوید رابرتز، دانشیار دانشکده مطالعات امنیتی در کالج کینگ لندن است. او پیش از این مدیر موسسه مطالعات دفاعی و امنیتی (RUSI) در دفتر قطر و به طور همزمان گروه علمی روابط بین الملل در دانشگاه ساینس پو در فرانسه بوده است. رابرتز در ابتدای کتاب «سیاست های امنیتی در پادشاهی های خلیج فارس[1] » (2023) به ابعاد اهمیت بررسی پادشاهی های خلیج فارس می پردازد تا زمینه را برای سوال اصلی خود در این کتاب فراهم کند. به بیان او عربستان علاوه بر میزبانی بزرگ ترین مرکز معنوی جهان اسلام (مکه) و برگزاری حج با دو نیم میلیون مسلمان اهمیت و جذابیت های دیگری نیز دارد. اقتصاد جهان به پادشاهی های عربی خلیج فارس وابسته است؛ 23 درصد از نفت و 26 درصد از گاز مایع جهان در این کشورهای قرار دارد؛ علاوه بر این مجموعه ای از پایگاه های نظامی آمریکایی، فرانسوی، بریتانیایی و ترکیه ای در این منطقه قرار دارند. مضاف بر این که مجموع منابع مالی این پادشاهی ها به 2.3 تریلیون دلار رسیده است. بر اساس شاخص توسعه انسانی سازمان ملل عمان از سال 1970 تا 2010 بیش تر از هر کشوری دیگری در جهان توسعه پیدا کرده و در مجموع پادشاهی های خلیج فارس سریع تر از الباقی کشورهای دنیا از حاشیه اقتصاد جهانی جدا شده اند و پیشرفت آن ها قابل مشاهده و بررسی است. کافیست تصویر جاده شیخ زاید در دل بیابان در سال 1990 را با اتوبان هشت باند در میان انبوهی از آسمان خراش ها در سال 2022 مقایسه کنیم که انبوهی از ماشین ها در آن در حال حرکت هستند و برج خلیفه به عنوان بلندترین ساختمان جهان در آن خودنمایی می کند. پادشاهی های عربی خلیج فارس تغییر کرده اند. اما با تمام این اوصاف آیا ساختارها و روندهای زیربنایی آنها نیز تغییر کرده اند یا همچنان همان هستند که بودند؟ شاید به همین علت است که رابرتز زیر عنوان کتاب «سیاست های امنیتی در پادشاهی های خلیج فارس» را عبارت «تداوم در میان تغییر» انتخاب کرده است.

به بیان رابرتز صنایع هیدروکربنی و در درجه اول صنعت نفت اصل و اساس این پادشاهی ها را تشکیل داده و الباقی انتظارات، هنجارها، روابط و ساختارها نیز بر اساس آن شکل گرفته است. رابرتز نفت و صنعت نفت را دی ان ای DNA پادشاهی های خلیج فارس می نامد و می داند. به عقیده او مشکلات تکرار می شوند چون دی ان ای ثابت است. هر چیز دیگری از جمله جنگ‌ها (مانند جنگ یمن)، محاصره‌ها (مانند محاصره قطر) و رقابت‌های درون خلیج فارس، چالش های ایدئولوژیک در منطقه‌، مداخلات قدرت خارجی، نابسامانی های داخلی، اعتراضات کارگران مهاجر، سقوط اقتصادی نیز تحت تأثیر این دی ان ای قرار دارد.

اما در سال های اخیر پادشاهی های عربی خلیج فارس تحت تأثیر تغیرات از جمله تأثیر تغییرات آب و هوایی و تمایل جهان برای رفتن به سمت سوخت های سبز و تجدیدپذیر تصمیم به دستکاری دی ان ای خود گرفته اند.

رابرتز قصد دارد به مخاطب این کتاب نشان دهد که سیاست های امنیتی پادشاهی های خلیج فارس تحت تأثیر اقتصاد سیاسی رانتی این کشورها قرار دارد و کاهش قیمت نفت صرفا یک نگرانی مالی نیست و می تواند بر طیف وسیعی از امنیت اجتماعی، اقتصادی، نظامی و سیاسی تأثیر سو بگذارد. به عقیده رابرتز پادشاهی های عربی خلیج فارس برای تکامل دی ان ای خود باید از پارادایم نفتی که داشته اند دور شوند.

          اهداف کتاب

کتاب سیاست های امنیتی در پادشاهی های خلیج فارس اهدافی دارد که شامل 1) پادشاهی های عربی منطقه با طیف وسیعی از چالش های اقتصادی، سیاسی، زیست محیطی روبرو هستند و ریشه این چالش ها به اقتصاد نفتی پادشاهی های خلیج فارس باز می گردد. رابرتز به مخاطبان خود تأکید می کند که بهتر است لفاظی های پادشاهان منطقه مبنی بر این که ما اقتصاد مدرن و متنوعی داریم را کنار بگذارید. آنها برای فائق آمدن بر چالش های خود به چیزی بیشتر از تنوع بخشیدن به اقتصاد خود نیاز دارند. مهمتر این که اگر بخواهند اقتصاد هیدروکربنی خود را دستکاری کنند باید آماده گذار سیاسی و اجتماعی گسترده ای را نیز داشته باشند. 2) هدف دوم این کتاب این است که نشان دهد که برای تحلیل وضعیت امروز باید به گذشته تاریخی از این کشورها نیز مراجعه داشته باشیم. به عبارتی دیگر نگرانی ها و چالش های امروز در گذشته ریشه دارند. نیابد ساده انگارانه بپذیریم که پادشاهی های عربی منطقه در گذشته از چالش های نفت جان سالم به در برده اند پس امروز هم می توانند چنین کنند. مشکلات و ابزار رفع آن مشکلات تغییر کرده اند و باید با آگاهی بیشتری به سراغ آنها برویم. 3) رابرتز بر اساس نظریه مکتب کپنهاگ، امنیت را شامل پنج وجه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، نظامی و زیست محیطی تعریف می کند و به پادشاهی های عربی تأکید می کند که نباید ساده انگارانه نگرانی های امنیتی خود را به یکی از این وجوه فروبکاهید.