تحولات جدید در صحنه سیاسی لبنان

عدم تشکیل دولت لبنان بعد از استعفای نجیب میقاتی و انتخاب تمام سلام، اخیراً وارد فاز جدیدی شده است. به طوری که در آینده‌ای نزدیک با توجه به تحولات اخیر، به نظر می رسد صحنه سیاسی لبنان شاهد اتفاقی باشد که از دو حالت خارج نیست. در حالت اول تشکیل دولت جدید به ریاست تمام سلام و دوم انتخاب نخست وزیر جدید با توجه به جهت گیری‌های جدید است.

نجیب میقاتی در 22 مارس 2013 در شرایط حساس آن روز لبنان و منطقه خاورمیانه از نخست وزیری لبنان استعفاء داد. اعلام مخالفت کابینه با تمدید ریاست اشرف ریفی رئیس دایره امنیت داخلی لبنان بر خلاف نظر میقاتی و همینطور عدم شکل گیری کمیته ناظر بر انتخابات پارلمان از دلایل استعفای وی مطرح شده است.

به عقیده اکثر کارشناسان استعفای میقاتی ریشه در تحولات سیاسی داخلی و خارجی داشت. در بعد داخلی می‌توان به نزدیکی به انتخابات پارلمانی لبنان اشاره کرد. این انتخابات قرار بود در ژوئن 2013 برگزار شود که بعدها تا سال 2014 به تعویق افتاد. به نظر می رسید  دلیل آن حفظ جایگاه سیاسی خود در حوزه انتخابی خود یعنی طرابلس و همینطور شانه خالی کردن از برگزاری انتخابات که دارای تبعات خاص خود بود.

در بعد خارجی نیز موضوع سوریه به عنوان کشور تاثیر گذار بر صحنه داخلی لبنان قابل توجه است. زیرا در اوایل سال 2013 به دلیل برتری‌های نسبی معارضان سوریه در عرصه بین المللی و میدانی، احتمال سقوط نظام سوریه وجود داشت که در صورت تحقق این موضوع، جایگاه سیاسی میقاتی به عنوان نخست وزیر وابسته به جریان همسو با این کشور،  به شدت متزلزل می‌شد.

در همین اوضاع و احوال صحنه سیاسی لبنان بار دیگر شاهد چرخش سیاسی ولید جنبلاط بود. جنبلاط بعد از موضع گیری شدید علیه نظام سوریه و سفر به ریاض زمینه را برای تشکیل یک دولت از بطن جریان 14 مارس در لبنان ایجاد کرد. جریان 14 مارس نیز با تیزهوشی افرادی همچون نبیه بری در همسو کردن جریان در تایید نخست وزیری تمام سلام در آوریل 2013، وضعیتی که به سوی برتری سیاسی 14 مارس پیش می‌رفت را به وضعیتی نه برد و نه باخت برای هر دو جریان تبدیل کرد.

با توجه به صحنه سیاسی لبنان، انتخاب نخست وزیر مکلف گام اول محسوب می‌شد و تشکیل کابینه منوط به تحولات داخلی و منطقه‌ای بود که این روند تا کنون نیز ادامه داشته است. موانع تشکیل کابینه از سه بعد قابل بررسی است:

نخست، می توان ابعاد سیاست داخلی لبنان همچون اختلافات درون جریانی در دو جناح، مخالفت گروه المستقبل به عنوان تاثیرگذارترین گروه جریان چهارده مارس با حضور حزب الله در کابینه، عدم پذیرش پیشنهاد جنبلاط و تمام سلام در ترکیب کابینه به صورت نه-نه-شش (نه وزیر از 14 مارس، نه وزیر از هشت مارس و شش وزیر از میان معتدلین توسط رئیس جمهور) را بیان کرد.

دوم، تحولات امنیتی در لبنان همچون درگیری ارتش با گروه‌های تندرو و سلفی در صیدا و طرابلس مانند شیخ احمد الاسیر، بمب گذاری در منطقه شیعه نشین ضاحیه جنوبی شهر بیروت و منطقه سنی نشین طرابلس، درگیری مسلحانه بین علویان ساکن در منطقه جبل محسن و تندروهای اهل سنت در طرابلس قابل توجه است.

سوم، می توان به تحولات منطقه‌ای و بین المللی همچون تداوم بحران سوریه، تغییرات در پی انتخابات ریاست جمهوری در جمهوری اسلامی ایران و مطرح شدن بهبود روابط ایران و عربستان سعودی، آغاز مذاکرات جدی جمهوری اسلامی ایران و غرب در مورد موضوع هسته‌ای- که به نظر جریانات سیاسی لبنانی موضوعات منطقه‌ای را نیز شامل می‌شد- اشاره کرد.

اما به نظر می‌رسد با توجه به تحولات اخیر در صحنه داخلی و منطقه‌ای، تشکیل کابینه دولت جدید لبنان در آینده نزدیک از بن بست سیاسی فعلی خارج شود و یا دولت تمام سلام شکل گیرد و یا شخص دیگری مکلف به تشکیل دولت شود. تحولات اخیر عبارتند از:  نخست، قدرت نظام سوریه در کنترل حدودی اوضاع و موفقیت‌های آن در مواجهه با معارضان در ابعاد سیاسی و میدانی و همینطور بروز اختلاف و درگیری میان معارضان سوری؛  دوم، چرخش مجدد ولید جنبلاط و تغییر موضع در برابر تحولات سوریه و نامه نگاری با بشار اسد؛ سوم، معطل ماندن برخی از طرح‌های ملی لبنان به دلیل عدم وجود دولت پاسخگو مانند موضوع نفت لبنان در دریای مدیترانه؛ چهارم، بالا گرفتن اختلافات بین نبیه بری و میشل عون از ارکان جریان هشت مارس با نجیب میقاتی نخست وزیر مستعفی؛ پنجم، عمیق شدن اوضاع امنیتی شهر طرابلس؛ ششم، عدم ایجاد تغییرات چشم گیر مواضع منطقه‌ای ایران بعد از انتخابات در روابط با عربستان سعودی و تحولات سوریه؛ هفتم، برخلاف انتظار جریانات سیاسی لبنان، موضوعات مورد بحث میان ایران و غرب موجب تغییر رویکرد ایران نسبت به سوریه و محور مقاومت نشده است

در جمع‌بندی مباحث فوق باید گفت به دلیل ساختار ضعیف دولت در لبنان، تغییر دولت تاثیر چندانی  در صحنه سیاسی لبنان و معادلات منطقه‌ای در خاورمیانه ایجاد نمی‌کند. ولی به دلیل شرایط خاص منطقه و همچنین طولانی تر شدن بحران سوریه، تغییرات جزئی نیز منجر به تأثیراتی عمیق می‌شود که نباید از آن‌ها به سادگی گذشت.