گزارش نشست گروه مطالعات دیپلماسی انرژی پژوهشکده مطالعات پیشرفته خاورمیانه با عنوان«نقش ناترازی انرژی ایران در خاورمیانه: زمینه و پیامدها»

گزارش نشست گروه مطالعات دیپلماسی انرژی پژوهشکده مطالعات پیشرفته خاورمیانه با عنوان«نقش ناترازی انرژی ایران در خاورمیانه: زمینه و پیامدها»

تهیه و تنظیم گزارش: دکتر گلاره رستگارنیا، دبیر گروه مطالعات دیپلماسی انرژی

نشست «نقش ناترازی انرژی ایران درخاورمیانه: زمینه و پیامدها» به ابتکار گروه مطالعات دیپلماسی انرژی پژوهشکده مطالعات پیشرفته خاورمیانه، چهارشنبه 1 اسفند ماه 1403  به صورت حضوری و مجازی برگزار شد. سخنرانان این نشست تخصصی دکتر مجید عمیدپور، رئیس پژوهشگاه نیرو، دکتر میثم فرج اللهی، رئیس سابق مرکز طرح های کلان معاونت علمی ریاست جمهوری، مهندس علیرضا شیرانی، رئیس هیات مدیره گروه فولمن، دکتر میرسامان پیشوایی، هیات علمی دانشگاه علم  و صنعت بودند. این نشست با مدیریت  دکتر سیدکامران یگانگی، عضو گروه یک و پژوهشگر مهمان در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه و با حضور دکتر قدیر نصری رئیس پژوهشکده مطالعات پیشرفته خاورمیانه و دکتر رحمت حاجی مینه مدیر گروه مطالعات دیپلماسی انرژی پیشرفته برگزار شد.

مجید عمیدپور به عنوان نخستین سخنران این نشست به تحلیل وضعیت و جایگاه ایران در دوران گذار انرژی جهان در حد فاصل سال های 2025 تا 2040 پرداخت.  وی در بررسی دوران گذار انرژی جهان و با اشاره به تغییرات پیش روی پارادایم های انرژی در این حوزه گفت: با توجه به آمارهای موجود پیک مصرف سوخت­های فسیلی در سال 2030 به اوج خود خواهد رسید، اما حرکت به سمت مصرف انرژی های تجدیدپذیر طی 20 سال آینده مبتنی بر سناریوهای مختلفی روی خواهد داد. براساس سناریوهای تعهدات بین المللی یا سناریوهای محیط زیستی در ارتباط با انتشار صفر کربن شرایط ویژه ای در سال 2050 ایجاد خواهد شد. نام این تغییرات را گذار انرژی می گذاریم که در کنار آن Electrification یا برقی سازی تغییر جدی دیگری خواهد بود که رخ می دهد.  

وی در ادامه افزود، یکی از نگرانی های ما در حال حاضر  وجود ناترازی های انرژی، عدم مدیریت انرژی و نداشتن سبد سوخت مناسب با وجود تغییرات یاد شده است. او گفت: روند جهانی سرمایه گذاری در دوران گذار انرژی از سال 2004 تا سال 2022 نشان می دهد بخش قابل توجه سرمایه گذاری ها به حوزه انرژی های تجدیدپذیر اختصاص دارد که بیانگر تحول در سرمایه گذاری و کاهش سرمایه گذاری در حوزه نفت و گاز است. در این زمینه می توان به سرمایه گذاری چین در حوزه فناوری های پاک اشاره کرد که به شدت در حال افزایش است.

عمیدپور گفت: طبق بررسی های صورت گرفته نقشه معادلات صادرات و واردات نفت به ویژه در خاورمیانه تغییر کرده است. سهم زیادی از نفت خاورمیانه برخلاف گذشته به کشورهایی نظیر چین و هند صادر می شود و نه به اروپا، درحالی که صادرات آمریکا به اروپا بیشتر شده است. پیش بینی تولیدات نفت و گاز در سناریوهای مختلف نشان دهنده کاهش تا سال 2050 است. وی با اشاره به پروژه های انرژی های تجدیدپذیر در منطقه خاورمیانه و کشورهایی نظیرعربستان و امارات افزود، در این منطقه میزان نصب انرژی های تجدیدپذیر تا سال 2030 افزایش خواهد یافت و میزان سرمایه گذاری کشورهای خاورمیانه پنج برابر خواهد شد. در این میان هیدروژن به عنوان ذخیره ساز و به واسطه توسعه انرژی های تجدیدپذیر در آینده انرژی نقش زیادی خواهد داشت و عربستان برای تولید آن پروژه های عظیمی را طراحی کرده است. این درحالی است که ایران در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه تنوع محدود سبد انرژی را داراست، با وجود این که تقاضا و تولید انرژی به ویژه در حوزه برق فاصله زیادی از هم گرفته اند.

علیرضا شیرانی دیگر سخنران این نشست دوران گذار انرژی در ایران و فرصت های سرمایه گذاری را مورد بررسی قرار داد. پس از مرور ادبیات گذار انرژی از 1976، گزارشی از وضعیت کنونی ایران در حوزه انرژی و فاصله آن با شرایط حاکم بر جهان شرح داد. وی در اهمیت توجه سیاست گذاران به مواردی اشاره کرد نظیر اتصال شبکه های برق کشورهای مجاور.  از نظر وی بهترین روش استفاده حداکثری از زیرساخت ها، ایجاد برق یکنواخت است. وقتی کشورها به صورت افقی کنار هم قرار می گیرند اختلاف افق پیدا می کنند در چنین شرایطی هنگامی که برق دو کشور همسایه مانند ایران و ترکیه به هم متصل شود در زمان هایی که مصرف برق در هریک از دو کشور کم تر است دیگر کشور می تواند از برق بهره بیشتری ببرد. بنابراین اتصال شبکه های برق یکی از بهترین ابزارها برای کاهش هزینه هاست و درعین حال روشی برای پدافندغیرعابل محسوب می شود، چراکه هیچ یک از کشورها با در نظر گرفتن اتصال امنیت یکدیگر را با مخاطره روبه رو نمی کنند.

شیرانی افزود، بهبود بهره وری انرژی با نگاه به آینده نیز یکی دیگر از موارد قابل اهمیت است. مانند افزایش سهم انرژی تجدیدپذیر در ساختمان ها و صنایع. درجهت درآمدسازی در صورتی که ایران شبکه های خود را سندروم کند و به عمان نیز وصل شود عملا کشورهای حاشیه خلیج فارس در پرانتز ایران قرار می گیرند. بنابراین با وصل شدن به شبکه برق قطر و یمن  تجارت انرژی خوبی شکل می گیرد که می تواند بازار انرژی کشورهای CIS  را به بازار کشورها خلیج فارس برساند. با توجه به این که ایران در مسیر جاده ابریشم قرار دارد باید از این ظرفیت در حوزه انرژی نیز بهره برداری کند. و این که پتانسیل خوبی برای سرمایه گذاری در داخل ایران وجود دارد.

سومین سخنران این نشست، دکتر میثم فرج اللهی، رئیس مرکز طرح های کلان معاونت علمی ریاست جمهوری به بررسی هوش مصنوعی و ارتقای صنعت و حکمرانی انرژی پرداخت. وی در بررسی ناترازی ها به نقش مؤثر فناوری های نوین  و رشد آن ها به ویژه هوش مصنوعی تاکید کرد. در این راستا بعد از بیان مقدماتی در مورد هوش مصنوعی، کاربردهای آن در سیستم های انرژی و کمک آن در مدیریت انرژی حکمرانی را مورد بررسی قرار داد.

این استاد دانشگاه اپلیکیشن های هوش مصنوعی در انرژی را در چهار دسته بندی مختصر قرار داد و کاربرد آن ها را در کمک  به  پیش بینی خرابی ها، تقاضا و مصرف، طبقه بندی مشترکین پرمصرف و کم مصرف همچنین صنایع پرمصرف و کم مصرف، کنترل و تصمیم گیری و طراحی و ارتقای داده هایی که از گذشته وجود دارد معرفی کرد. وی ادامه داد، با طیف وسیعی از داده ها در جهان روبه رو هستیم که می توانیم آن ها را در بهینه سازی و تصمیم گیری و حکمرانی در حوزه انرژی مورد استفاده قرار دهیم و در مجموع ثبات را ارتقا دهیم.  

فرج الاهی در پایان گفت: هوش مصنوعی به سه پایه نیاز دارد. داده، سخت افزار و الگوریتم. و باید تاکید کرد که داده های خوبی برخلاف دیگر حوزه ها در بخش انرژی به ویژه نفت و گاز وجود دارد، درحوزه الگوریتم ها نیز به طور قابل توجهی در دانشگاه ها توسعه یافته اند و تنها ضعف در پردازش وجود دارد. هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار بسیار قدرتمند و چندجانبه در اختیار متخصصین حوزه انرژی در جهان قرار دارد.

دکتر میرسامان پیشوایی، استاد گروه مهندسی صنایع دانشگاه علم و صنعت، به عنوان آخرین سخنران، ارائه خود را به ارزیابی رویکردهای ارتقای بهره وری برای بازترازی انرژی در ایران اختصاص داد و با نگاهی کلان شاخص های اصلی برای حکمرانی یا توسعه یک کشور شامل، عدالت اجتماعی، بهره وری و مشارکت معنوی را مرور کرد. 

در این میان با تاکید بر شاخص بهره وری گفت: بهره وری  به این معناست که یک کشور با تمام منابع و امکاناتی که در اختیار دارد به چه میزان می تواند ارزش برای مردم جامعه خود تولید کند. با ایجاد پل بین بهره وری اقتصادی و توسعه می توان گفت یکی از موضوعات جدی هر کشوری رشد اقتصادی شامل رشد مجموع تولیدات کالا و خدمات نسبت به سال قبل است که افزایش آن سبب افزایش رفاه جامعه خواهد بود.

پیشوایی گفت: یکی از راه های رشد اقتصادی پایدار بهره وری است یعنی به جای تزریق منابع می توان با دانش و فناوری تولید بیشتری داشت. دهه 90 دوران تلخی برای کشور بود چرا که متوسط رشد اقتصادی حدود 8 دهم درصد بود و رشد بهره وری منفی بوده است. اما سه سال آخر رشد اقتصادی بهبود یافته است اما کشورهای رقیب نظیر ترکیه در 10 سال گذشته رشد اقتصادی خوبی داشته اند. به تفکیک صنایع، صنایع نفت و بعد از آن حوزه ارتباطات و اطلاعات به طور قابل توجهی رشد خوبی داشته است و بعد از آن صنایع گاز و معدن رشد داشته اند اما حوزه ساختمان بهره وری بدتری نسبت به گذشته داشته است. 

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: در بهره وری شاخص شدت مصرف انرژی از اهمیت زیادی برخوردار است و ایران نیاز به اصلاح شدت مصرف انرژی دارد. وی در جمع بندی گفت: عمده ترین  مشکل ایران در حال حاضر نه فناوری و نه عدم علاقه بخش خصوصی بلکه به صرفه نبودن بهره وری است. طبق برنامه هفتم دولت مکلف است به طرح تسهیل منافع بهره وری در کشور برای شرکت های دانش بنیان.

این نشست پس از پرسش و پاسخ حاضرین و جمع­بندی سخنرانان خاتمه یافت.