برگزاری دومین جلسه توجیهی پنجمین دوره برنامه پژوهشگران مهمان پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه در سال تحصیلی 1395-1394

در روز چهارشنبه 14 بهمن 1394، دومین جلسه توجیهی پنجمین دوره برنامه پژوهشگران مهمان پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه در سال تحصیلی 1395-1394 برگزار شد. این جلسه با حضور رئيس و مدیران برخی از گروه های مطالعاتی پژوهشکده شامل دكتر كيهان برزگر رئيس پژوهشكده، دکتر حمید احمدی مدیر گروه کشمکش و همکاری در خاورمیانه، دکتر سید اسدالله اطهری مدیر گروه ترکیه شناسی و دکتر سید جواد صالحی مدیر گروه مطالعات خلیج فارس، تعدادی از پژوهشگران مهمان سال تحصیلی 1394-1393 و پژوهشگران مهمان دوره جدید تشکیل شد. در این جلسه، دکتر برزگر به تشریح وظایف سازمانی و مسائل کاری برنامه پژوهشگران مهمان در طول سال تحصیلی جدید پرداخت. 

 در آغاز برنامه، دكتر برزگر ضمن ابراز خرسندی از برگزاری دومین جلسه توجیهی پنجمین دوره برنامه پژوهشگران مهمان پژوهشکده بیان کرد که جلسه نخست توجیهی این برنامه، در واقع جلسه افتتاحیه بود که در آن نکات مهمی مطرح شد اما در جلسه دوم، به طور تخصصی تر، نقشه راه آینده، وظایف سازمانی، مسائل کاری و گروه های مطالعاتی شرح داده می شوند.

سپس، رییس پژوهشکده برخی نکات مهم جلسه افتتاحیه برنامه پژوهشگران مهمان را یادآور شد. نخست آنکه، این برنامه یک "برنامه آموزشی" است و يك شغل تمام وقت نیست. در دنیای امروز، در واقع، شغل های پژوهشی به شکل سنتی و حضور فيزيكي الزاما وجود ندارد؛ دوم آنکه، به اهمیت "وقت اجتماعی" (Social Time) در روند يادگيري و پيشرفت فكري باید توجه جدی کرد. وقت اجتماعی بدین معناست که انسان ها قاعدتا باید در یک فضای اجتماعی، تعامل و انعطاف پذیری را تمرین کنند و به نقطه تعادل خود برسند. همچنین، نمی توان با بودن در یک فضای بسته، پژوهشگری جدی شد، بلکه این امر باید در یک روند پژوهشی و طی روند زمان اتفاق افتد. معمولا این مساله از کارکردهای دانشگاه ها است اما متاسفانه در دانشگاه های ما وقت اجتماعی زياد قوی نیست. وقت اجتماعی در پیشرفت اجتماعی بسیار مهم است. علاوه بر این، وقت اجتماعی با حوزه ای دیگر به نام "روابط انسانی" ارتباط پیدا می کند. به عنوان مثال، نوع خندیدن، طرز صحبت کردن، سلام و خداحافظی کردن و ... برای یک پژوهشگر مهم است. بنابراین، هم روابط انسانی و هم تعادل اجتماعی مهم ترین مساله ای است که در یک فضای وقت اجتماعی یا Social Time ایجاد می شود.

در ادامه، دكتر برزگر به سومین نکته بحث شده در جلسه نخست برنامه پژوهشگران مهمان با عنوان ایجاد "تاریخ مشترک" اشاره نمود. بدین معنا که هر پژوهشگری و هر مجموعه پژوهشی باید یک تاریخ مشترکی داشته باشد. از دیدگاه وی، برخی از آثار مهم پژوهشی در یک تاریخ مشترک شکل گرفته اند که این تاریخ مشترک را به عنوان "روح روشنفکری یا ظرفیت روشنفکری" نیز می توان تعریف کرد. ظرفیت روشنفکری آمیزه ای از نگاه انتقادی، نگاه رو به جلو، تعامل و دولت محوری است و قاعدتا ظرفیت روشنفکری و تاریخ مشترک باید طی یک روندی شکل گیرد. همچنین، حوزه پژوهش جایی است که افراد باید جای خود را در روند زمان، به طور واقعی پیدا کنند. بدین دلیل است که برنامه پژوهشگران مهمان بسیار مهم است و هسته فعالیت های پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه می باشد زیرا از لحاظ هم افزایی ـ افزایش نقش و اهمیت ـ پژوهشگران مهمان مدیریت خواهند شد.

ویژگی مهم دیگری که در جلسه نخست برنامه پژوهشگران مهمان عنوان شد، کمک برنامه مزبور به "واقعی شدن" پژوهشگران مهمان است. در این باره، رییس پژوهشکده اظهار کرد که واقعی بودن به معنای خروج از انتزاعات و نزدیک شدن به واقعیت می باشد. روند انتقال از انتزاع به واقعی شدن چند سال طول می کشد و معمولا، وظیفه دانشگاه ها این است که افراد را واقعی کنند ولی دانشگاه های ما چنین وظیفه ای را به طور کاملی انجام نمی دهند و یکی از اهداف برنامه پژوهشگران مهمان این است که کارکرد واقعی شدن را به جلو ببرد.  

 در ادامه، دكتر برزگر عنوان کرد که این برنامه اساسا برای پیشرفت فکری و تقویت رزومه پژوهشگران مهمان است. در یک تعریف گسترده¬ تر، منافع کشور نیز ایجاب می کند که نسل جدیدی از نویسندگان و متفکرین با توجه به روندهای فعلی موجود در جامعه تقویت شوند که این امر در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با "مدل خاورمیانه شناسی" در حال انجام است. به منظور عملیاتی کردن هدف مهم فوق، پژوهشگران مهمان در گروه های مختلف مطالعاتی دسته بنده ای شده اند و بهترین اقدام تمرکز پژوهشگر بر فعالیت کردن در یک گروه می باشد و نیز بهتر است که پژوهشگرانی که در حال نوشتن رساله دکتری خود هستند، گروه مطالعاتی آنها مرتبط با موضوع رساله باشد. 

پس از آن، برزگر به شش کارگروه (Workshop) پژوهشی را به منظور تقویت پژوهشگران مهمان برشمرد که عبارتند از: اول، "کارگروه نوشتن مقالات کوتاه:" نوشتن مقالات کوتاه از لحاظ انتشار آن در سایت پژوهشکده و نیز  و سرعت نشر آن، نقش بسیار خوبی در ایجاد رزومه برای پژوهشگران مهمان دارد. لازم به ذکر است که مقالاتی که در سایت منتشر می شوند، باید از سه ویژگی مهم "نکته محوری" و توجه به "جریان جاری روز" و "ارائه راه حل سياستگذاري" برخوردار باشند. به عنوان مثال، نمی توان یک بحث "تاریخی" مربوط به کودتای 28 مرداد 1332 را در قالب یک مقاله کوتاه در سایت منتشر کرد؛ دوم، "کارگروه متدولوژی خاورمیانه شناسی" با حضور آقای دکتر حمید احمدی: به منظور اینکه چگونه می توان یک خاورمیانه شناس شد، چگونه باید مسائل خاورمیانه را تحلیل کرد و از چه نظریه هایی در این رابطه باید استفاده کرد؛ سوم، کارگروه "متدولوژی روندهای فکری" با حضور آقای دکتر قدیر نصری؛ چهارم، "کارگروه جایگاه تئوری ها در پژوهش های روابط بین الملل" با حضور آقای دکتر سید محمد کاظم سجادپور؛ پنجم، "کارگروه فنون نوشتن مقالات بلند" با حضور خانم دکتر حمیرا مشیرزاده؛ ششم، "کارگروه آینده پژوهی" كه از يكي از متخصصان اين حوزه دعوت به سخنراني مي شود.  

سپس، رییس پژوهشکده طي نيم ساعت به جزئيات وظایف پژوهشگران مهمان این دوره شامل وظایف علمی ـ کاری و نوع روابط انسانی اشاره نمود. نهايتا، وي عنوان کرد که مرکز مطالعات خاورمیانه یک مرکز پژوهشی ـ استراتژیک است؛ بدین معنا که در اینجا، به طور مطلق، بحث های علمی و یا به طور مطلق، مباحث سیاستگذاری و با گرايش هاي جناحي یا حزبی انجام نمی شود، بلکه نقطه تعادل میان بحث علمی و سیاستگذاری است. در واقع، تلاش خواهد شد که هم جنبه علمی و هم بعد اجرایی پژوهشگران مهمان تقویت شود. ما در چارچوب منافع ملی حرکت می کنیم و به طور سنتی، رویکرد ما این گونه است. 

سپس، دكتر حمید احمدی مدیر گروه مطالعاتی "کشمکش و همکاری در خاورمیانه" در رابطه با برنامه پژوهشگران مهمان اظهار داشت که مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه تنها مرکز خاورمیانه شناسی در ایران است که چند نشریه در آن منتشر می شود و نیز شامل گروه های مطالعاتی مختلفی است. تقریبا می توان گفت که مهم ترین اساتید و پژوهشگران مسائل خاورمیانه در این مرکز مستقر هستند و یا به این مرکز رفت و آمد می کنند. لازم به ذکر است که همه مسائل جهان متمرکز بر خاورمیانه شده است. حداقل، از دو دهه پیش، بسیاری از نظریه های روابط بین الملل و بحث های جامعه شناسی سیاسی با عنایت مستقیم به مسائل خاورمیانه و یا به گونه ای با وام گرفتن از مسائل خاورمیانه به عنوان مطالعه موردی (Case Study) مطرح شده یا می شوند. خاورمیانه کانون بحران های جهانی است و همه بازیگران جهانی در آن درگیر هستند. اهمیت حیاتی منطقه خاورمیانه به عنوان یک منطقه در رشته های علوم سیاسی و روابط بین الملل و حتی رشته های دیگری نظیر جامعه شناسی بسیار آشکار است. بنابراین، پژوهشگران مهمان می توانند شروع به نوشتن و پژوهش در این مرکز طی دو سال کنند. لازم به ذکر است که نخستین و مهم ترین اقدام دانشجوی رشته علوم سیاسی و زیرشاخه های مختلف، نوشتن، تحلیل کردن، تفسیر کردن و صحبت کردن است. بنابراین، چنانچه پژوهشگران مهمان، مسائل خاورمیانه را خوب بشناسند و درگیر باشند، می توانند خوب بنویسند و آثار خوبی را خلق کنند. 

در نهایت، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران به این نکته مهم در زمینه مسائل خاورمیانه شناسی اشاره کرد که ظاهرا، بسیاری خاورمیانه شناس هستند ولی به طور واقعی، خاورمیانه شناس دقیق و علمی بسیار کم وجود دارد. این مرکز فرصت بسیار خوبی را در اختیار پژوهشگران مهمان برای فعالیت کردن قرار می دهد. به عنوان مثال، می توان به وجود چند نشریه، سایت فارسی و انگلیسی و گروه های مطالعاتی که خود دانشجویان نیز در این گروه ها فعال هستند، اشاره کرد. مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه واقعا مشوق این امر است که مقالات دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری به طور مستقل و به نام خود آنها منتشر شود که این مساله موجب ارتقای هویت پژوهشگران و دانشجویان جوان خواهد شد.

در ادامه، دكتر سید اسدالله اطهری مدیر گروه "ترکیه شناسی" ضمن تشکر از دكتر کیهان برزگر، نخست، به سه نسل ریاست مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه شامل آقای دکتر سید حسین موسوی، دکتر محمود سریع القلم و دکتر کیهان برزگر اشاره کرد. همچنین، وی به سه نسل محقق که در گذشته و هم اکنون نیز در حال ایفای نقش در قطب هاي پژوهشي-سياسي ایران و حتی در ایالات متحده، کانادا و اروپا هستند، اشاره کرد. در نسل اول، از فرهنگ رجایی، سعید حجاریان، حمید احمدی، جلیل روشندل، ماشاالله شمس الواعظین و ... می توان نام برد. نسل دوم شامل افرادي مانند حسین دهشیار و دیگران و نسل سوم نیز شامل کیهان برزگر و مهدی ذاکریان می باشند. همچنین، هم اکنون دکتر برزگر به دلیل زحمات مستمر خود به یک پژوهشگر بین المللی تبدیل شده است.

سرانجام، مدیر گروه ترکیه شناسی به اقداماتی که لازم است در برنامه پژوهشگران مهمان انجام شود، اشاره نمود. اول، گسترش ارتباطات بين المللي و در صورت امکان دعوت از محققان و هيئت هاي بين المللي؛ دوم، برقراری ارتباط با پژوهشگرانی که در زمینه سیاست خارجی، روابط بین الملل و مسائل خاورمیانه برجسته هستند؛ سوم، دعوت از کسانی که تولید کننده فکر هستند مانند داریوش شایگان و داوری اردکانی. چهارم، دانشجویانی که خوب می نویسند، به آنها پاداش مالی داده شود؛ پنجم، سفر پژوهشگران به کشورهای خاورمیانه و حمایت از آنها؛ ششم، جذب دانشجویان توانمند از میان پژوهشگران مهمان جوان. 

سپس، دكتر سید جواد صالحی مدیر گروه "مطالعات خلیج فارس" به ذکر نکاتی درباره برنامه پژوهشگران مهمان پرداخت. اول آنکه، در شرایطی که هیچ گونه مرکز مطالعاتی خاورمیانه به طور علمی در کشور وجود نداشت و عمدتا درگیر بوروکراسی های اداری بودند، مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه سنگ بنایی بود که در یک مقطع زمانی شکل گرفت و توسعه پیدا کرد و امروز، یکی از منابع تولید نیروی انسانی متخصص در حوزه خاورمیانه از طریق راه اندازی گروه های پژوهشی است.   

دوم آنکه، ایده ای که آقای دکتر برزگر مطرح کرد، برنامه ای است که واقعا سال های سال از آن صحبت خواهد شد. برنامه پژوهشگران مهمان یک نوع شبکه سازی را در زمینه مطالعات خاورمیانه، در حوزه تولید علم و نیز تولید مقالات کوتاه و بلند در حال ایجاد کردن می باشد. این نوع اقدامات با توجه به گذشته واقعا بی نظیر است. در کمتر برهه ای بدین اندازه تولید وجود داشته است. یک زمانی، همه ذخایر علمی در حوزه خاورمیانه و خلیج فارس، فقط چند کتاب ترجمه همراه با مجموعه ای از اطلاعات کلی بود. ولی امروز، نیروهای خوش فکری در این گروه ها حضور پیدا می کنند که در بسیاری از مسائل، ما از دانش، عمق، وسعت دید، تسلط به منابع و ارتباطات آنها با نخبگان ملی استفاده می کنیم و این امر، خود نوعی قدرت است. در نهایت، صالحی استاد علوم سیاسی بیان کرد که امید است که با حمایت ها و درایت های آقای دکتر برزگر و نیز حمایت ها و مشارکت دوستان آینده درخشان تری را برای مرکز داشته باشیم.

گزارش: فهيمه قرباني، پژوهشگر پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه